Cytaty na temat nacjonalizm (122 cytatów)

„Światu grożą trzy plagi, trzy zarazy.
Pierwsza – to plaga nacjonalizmu.
Druga – to plaga rasizmu.
Trzecia – to plaga religijnego fundamentalizmu.
Te trzy plagi mają tę samą cechę, wspólny mianownik – jest nim agresywna, wszechwładna, totalna irracjonalność. Do umysłu porażonego jedną z tych plag nie sposób dotrzeć. W takiej głowie pali się święty stos, który tylko czeka ofiary. Wszelka próba spokojnej rozmowy będzie mijać się z celem. Nie o rozmowę mu chodzi, tylko o deklarację. Żebyś mu przytaknął, przyznał rację, podpisał akces. Inaczej w jego oczach nie masz znaczenia, nie istniejesz, ponieważ liczysz się tylko jako narzędzie, jako instrument, jako oręż. Nie ma ludzi – jest sprawa. Umysł tknięty taką zarazą to umysł zamknięty, jednowymiarowy, monotematyczny, obracający się wyłącznie wokół jednego wątku – swojego wroga. Myśl o wrogu żywi nas, pozwala nam istnieć. Dlatego wróg jest zawsze obecny, jest zawsze z nami.”

Ryszard Kapuściński książka Imperium

Imperium

O ludziach , O świecie , O myślach , O czekaniu

„W przyszłości przykład Che będzie powszechny. Znikną narodowe flagi, nacjonalizm i egoizm, tak jak zniknęły one z jego serca i umysłu.”

Fidel Castro (1926–2016) przywódca kubański

O przyszłości , O egoiźmie , Serce

„(…) my, Żydzi, nie mamy przyszłości w diasporze. Nie tylko Hitler – cały świat był gotów rozszarpać nas na strzępy. Miałeś rację, kiedy napisałeś, że współcześni Żydzi mają w sobie element samobójczy. Taki Żyd nie umie żyć bez antysemityzmu – jeśli go nie ma, gotów jest go stworzyć. Musi krwawić za całą ludzkość – walczyć z reakcjonistami, martwić się o Chińczyków, Mandżurów, Rosjan, nietykalnych w Indiach i Murzynów w Ameryce. Głosi rewolucję, a jednocześnie pragnie dla siebie wszelkich przywilejów kapitalistycznych. Usiłuje zniszczyć nacjonalizm w innych ludziach, ale sam szczyci tym, że należy do narodu Wybranego. Jak takie plemię może istnieć wśród obcych?”

Isaac Bashevis Singer (1902–1991) pisarz amerykański, noblista

Źródło: Przyjaciel Kafki, Nauczyciel, ISBN 8372008647, s. 113.

O świecie , O nauczycielach , O przyszłości

„Nieprzypadkowo od 1927 roku oskarżano mnie w partii o prawicowy nacjonalizm. I jako uczestnika frakcji „większości”, i jako „żeromszczyka”, który obnosił się z „Przedwiośniem”, a nie z „Kapitałem” Marksa. Zresztą Marks mnie zawsze nudził, a siedziałem po uszy w Brzozowskim.”

Włodzimierz Sokorski (1908–1999) polski działacz komunistyczny, pisarz, dziennikarz, generał

Źródło: Romans z komuną, Wydawnictwo Res Polona, Łódź 1991, s. 149.

„Nacjonalizm – to tylko zbiorowy egoizm.”

Stefan Pacek (1938)

O egoiźmie

„Nacjonalizm to g….! Nie mam najmniejszych wątpliwości, że ślepe i bezkrytyczne wywyższanie własnego narodu, a przy tym lżenie innych ludzi z powodu na różnice narodowościowe, rasowe, religijne czy odmienne preferencje seksualne jest niedopuszczalne we współczesnym świecie. Po przerażających doświadczeniach Holocaustu, gdy już wiemy, w jak okrutny sposób byli mordowani ludzie w komorach gazowych w Auschwitz, nikt o zdrowych zmysłach nie powinien w demokratycznym państwie wspierać i popierać skrajnie nacjonalistycznej prawicy. Wyznawanie i propagowanie nacjonalistycznej ideologii, której trzonem jest nienawiść do mitycznego wroga (Żyda, geja, liberała, lewicowego demokraty, czarnoskórego imigranta), powinno być zakazane i surowo karane, jeżeli nie chcemy, żeby w Auschwitz za jedno lub dwa pokolenia znowu zaczęły dymić kominy.”

Jarosław Hebel (1974) dziennikarz polski

Oni już nie wierzą…

O nienawiści , O ludziach

„Wychowanie nowego człowieka to proces skomplikowany i długotrwały… Na obecnym etapie budownictwa komunistycznego jest rzeczą konieczną prowadzenie jeszcze bardziej zdecydowanej walki z takimi przeżytkami kapitalizmu, jak próżniactwo i pasożytnictwo, pijaństwo i chuligaństwo, szachrajstwo i zachłanność, walki z możliwością recydywy wielkomocarstwowego szowinizmu i lokalnego nacjonalizmu, biurokratyzmu, niewłaściwego stosunku do kobiety i in. (…) Komunistyczne wychowanie zakłada wyzwolenie świadomości z religijnych przesądów i zabobonów, które ciągle jeszcze nie pozwalają poszczególnym obywatelom radzieckim na przejawianie w całej pełni ich sił twórczych. Konieczne jest wprowadzenie przemyślanego i harmonijnego systemu wychowania naukowo-ateistycznego, który obejmowałby wszystkie warstwy i grupy ludności i zapobiegał rozpowszechnianiu się poglądów religijnych, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.”

Nikita Chruszczow (1894–1971) przywódca ZSRR

Źródło: „Głos Nauczycielski” 1961, nr 44, cyt. za: Stefan Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Wyd. Salezjańskie, Warszawa 2004, s. 147.

O kobietach , O dzieciach , O młodzieży , O walce

„Patriotyzm jest wtedy, gdy na pierwszym miejscu jest miłość do własnego narodu; nacjonalizm wtedy gdy na pierwszym miejscu jest nienawiść do innych narodów niż własny.”

Charles de Gaulle (1890–1970) prezydent Francji

przy opuszczaniu urzędu prezydenta.
II wojna światowa, Powojenne
Źródło: Romain Gary, To Mon Général, „Life”, 9 maja 1969

O miłości , O nienawiści

„Narodowe Siły Zbrojne nie wiedzą co to jest częściowa lojalność, my jesteśmy całkowicie lojalni wobec ludu, projektu życia i naszego Komendanta [Hugo Cháveza]. Myśmy się ożenili z jego projektem dla kraju. Opozycja działa z poparciem obcych państw, to jest sprzeczne z nacjonalizmem. Hipoteza rządu opozycji jest trudna do zaakceptowania. To byłoby sprzedanie kraju, tego nie zaakceptuje ani lud, ani Narodowe Siły Zbrojne.”

Henry Rangel Silva (1961)

Źródło: Tomasz Surdel, Rewolucja, nie demokracja!, tierralatina.pl, 15 listopada 2010 http://www.tierralatina.pl/2010/11/rewolucja-nie-demokracja/

O ludziach , O demokracji , O sile

„Trzeba pamiętać o tej męce i ludziach, którzy byli jej ofiarami, a jednocześnie trzeba tłumić potrzebę bohaterstwa, zwłaszcza zaś zawsze niszczącego ducha militaryzmu, który tak łatwo przeradza się w prostacki nacjonalizm lub wyrafinowany, choć cienki dekadentyzm – bo na przybranie właśnie tych obliczy narażony jest każdy narodowy patriotyzm.”

Magdalena Środa (1957) polska filozof, etyk, działaczka państwowa

o powstaniu warszawskim.
Źródło: Pochwała patriotycznego minimalizmu, „Tygodnik Powszechny” http://www.permedium.pl/magdalena-roda/pochwa-a-patriotycznego-minimalizmu.html, 26 listopada 2000.

„Trudno sobie wyobrazić formację duchową bardziej niezgodną z katolicyzmem niż nacjonalizm. Toteż jest dla mnie jedną z największych zagadek w historii duchowej Polaków, jak mogło dojść do tego, że pod opiekuńczymi skrzydłami katolicyzmu znajdowała sobie u nas schronienie formacja głosząca otwarcie amoralne zasady narodowego egoizmu i wnosząca ferment nienawiści i pogardy we współżycie Polaków z mniejszościami narodowymi oraz z narodami ościennymi. Sądzę, że zdumiewające to zjawisko częściowo należy tłumaczyć tym, że począwszy od czasów Oświecenia cały Kościół katolicki – z różnych stron atakowany i poniżany – znajdował się w wielkim skurczu obronnym, a to nie sprzyjało pełnemu ujawnianiu się tak właściwego mu uniwersalizmu. Przede wszystkim jednak, jak mi się wydaje, zjawisko to świadczy o niezadowalającym stopniu katolickości naszego polskiego katolicyzmu.”

Jacek Salij (1942) teolog polski, dominikanin

Źródło: Czyżby odrębny gatunek?, „Znak”, nr 390–391, listopad-grudzień 1987.

O historii , O egoiźmie

„Znalazłem w naszej historii, argumenty na rzecz naszego quebeckiego nacjonalizmu, to odkrycie tego, że mamy przeszłość i kulturę. A teraz historia jest tym czego najbardziej potrzebujemy.”

Lionel Groulx (1878–1967)

Źródło: Marta Kijewska-Trembecka, Quebec i Quebecois. Ideologie dążeń niepodległościowych, Kraków 2007, str. 145

O historii , O przeszłości

„Pamiętajmy, że UE zjednoczyła się przeciwko trzem niszczycielskim siłom: hitleryzmowi, który przyniósł Holocaust, rasizm i skrajny nacjonalizm; sowieckiemu komunizmowi wespół z zimną wojną oraz kolonializmowi, z którym niektóre państwa Wspólnoty Europejskiej z bólem musiały się pożegnać. To właśnie te trzy „kontrpowody” przyczyniły się do wykształcenia wspólnego rozumienia demokracji, które stanowi cywilizacyjną podstawę Europy.”

André Glucksmann (1937–2015)

Źródło: rozmowa Romaina Leicka, Kontynent zgryzoty, „Der Spiegel”, tłum. „Forum”, 27 sierpnia 2012.

O wojnie , O wykształceniz , O demokracji , O sile

„Ongiś Wschodem europejskim zawładnęła potęga najazdu mongolskiego, zagrażającego całej Europie. To zagrożenie dostrzegano. Jednakże, jak to widzimy chociażby z listu papieża Jana XXII, w następującej kolejności: „scismaticos, Tataros, paganos…” Wrogiem nr 1 pozostała „schizma” i pod przykrywką ogólnochrześcijańskiej mobilizacji prowadzona była rozgrywka jednego Kościoła przeciwko drugiemu. Dziś Wschodem europejskim zawładnęła potęga najazdu komunistycznego, zagrażającego nie tylko Europie, ale kulturze całego świata. To zagrożenie jest dostrzegane. Jednakże, jak się powszechnie przyjęło, w następującej kolejności: „Rosja, komunizm, totalizm etc.””

Józef Mackiewicz (1902–1985) polski pisarz i publicysta

wrogiem nr I pozostała „Rosja”, i pod sloganem zagrożenia kultury zachodniej, prowadzi się rozgrywkę jednego nacjonalizmu przeciwko drugiemu.
Źródło: „Kultura” nr 9/128, Paryż 1958

„Jeśliby zaś wybujały patriotyzm i przesadny nacjonalizm (choć uporządkowana miłość chrześcijańska, nie tylko nie potępia przywiązania do narodu, przeciwnie zasadami swymi uświęca je i ożywia), jeśliby tego rodzaju nieumiarkowana miłość siebie i miłość swoich wkradła się we wzajemne sprawy i stosunki narodów, nie byłoby już takiego bezprawia, którego by uniewinnić nie można. Ten sam bowiem czyn, któryby według powszechnego sądu, prywatnemu człowiekowi poczytano za występny, uchodziłby za dobry i pochwały godzien, gdyby był popełniony z miłości ojczyzny.”

Pius XI (1857–1939) papież

Źródło: encyklika Caritate Christi

O miłości , O ojczyźnie

„Trzeba zerwać z manią obrzydzania naszych dziejów i dowcipkowania z tragicznych niekiedy przeżyć narodu (…). Nie lękajmy się Najmilsi, że zejdziemy na manowce szowinizmu i błędnego nacjonalizmu. Nigdy nam to nie groziło. Zawsze wykazywaliśmy gotowość do poświęcania siebie za wolność ludów.”

Stefan Wyszyński (1901–1981) polski duchowny katolicki, prymas

O ludziach , O zerwaniu , O wolności

„Brak mojego kobiecego „nacjonalizmu” nie dawał moim kolegom okazji do okazywania mi męskiego szowinizmu. Najważniejsze są profesjonalizm i umiejętność wykorzystania swojej szansy. Jestem człowiekiem pracy zespołowej, sama dobieram współpracowników i do tego raz na całe życie.”

Tatiana Anodina (1939)

Źródło: Tatiana Anodina, generał w spódnicy, polskatimes.pl, 28 maja 2010 http://www.polskatimes.pl/magazyn/262226,tatiana-anodina-general-w-spodnicy,id,t.html#material_2

O życiu

„Literackie zapośredniczenie i publicystyczne rozpowszechnianie nadają nacjonalizmowi cech czegoś sztucznego; jest on do pewnego stopnia sztucznie skonstruowany, co sprawia, że staje się szczególnie podatny na manipulowanie przez odwołujące się do niego elity polityczne.”

Jürgen Habermas (1929) niemiecki filozof, socjolog i publicysta polityczny

Źródło: Obywatelstwo a tożsamość narodowa: rozważania nad przyszłością Europy

O przyszłości

„Synarchizm jest ruchem dogłębnie nacjonalistycznym, dogłębnie meksykańskim. Lecz jego nacjonalizm nie jest taki, jak w krajach starej Europy, gdzie dziś toczy spór w krwawej i nieludzkiej wojnie. Nie tworzy mitu wyższości rasowej ani nie szuka hegemonii swojego narodu nad innymi narodami świata, z uszczerbkiem dla powszechnego pokoju. Szanując jak najbardziej prawa człowieka, domagamy się dla Meksyku prawa do urzeczywistniania swojego własnego przeznaczenia. Nie chcemy ingerencji obcych w nasze sprawy wewnętrzne, znając zdolność naszego narodu do rozwiązywania swoich własnych problemów.(…) Nasza walka jest walką duchową, ponieważ duchem jest najświętsze dziedzictwo, pozostawione nam przez Hiszpanię, a teraz kierunek wyznacza nam Matka Ojczyzna.”

José Antonio Trueba (1910–1990)

wypowiedziane 23 maja 1940.
Źródło: Jacek Bartyzel, Hiszpańsko-katolicki nacjonalizm meksykańskich synarchistów, legitymizm.org http://www.legitymizm.org/nacjonalizm-synarchistow

O wojnie , O pokoju , O matce , O walce

„Patriotyzm i nacjonalizm są zbyt obciążone. Żeby coś zmienić, musielibyśmy wymyślić nowy termin. Jestem tak pochłonięty tożsamością, jak większość istot ludzkich, zwłaszcza amerykańskich z powodu braku konkretnej historii. Moja obsesja, na punkcie tożsamości, prowadzi dyskursywne zapytanie w sprawie Amerykanizmu i patriotyzmu, ale nie sądzę, że zawsze jestem nieodzownie związany wiernością wobec tego kraju w ogóle. Mogę albo tak, albo nie. Ale w tym samym czasie, to jest tylko rzeczywistość. To, kim jestem i to, gdzie żyję.”

Sufjan Stevens (1975)

Źródło: Bunyip Voodoo, 16 listopada 2009 http://bunyipvoodoo.blogspot.com/2009/11/law-of-abstraction-sufjan-stevens-urban.html

O historii , O rzeczywostości , O czasie

„Nacjonalizm polski umniejszał rozmiary terytorialne Polski, odrzucając od nas narody kresowe i zaogniając walki narodowościowe. Ani szkoły utrakwistyczne, ani ławki żydowskie na uniwersytetach, ani hasło „Żydy do Palestyny” nie przyniosły Polsce niczego dobrego, odwrotnie, przysporzyły jej trudności i w życiu wewnętrznym państwa polskiego i w stosunkach międzynarodowych. Zamordowanie Prezydenta Narutowicza przez nacjonalistę polskiego za to i dlatego, że został na ten najwyższy urząd wybrany głosami także mniejszości narodowych, położyło się ponurym cieniem na całym polskim międzywojennym dwudziestoleciu.”

Adam Ciołkosz (1902–1978) polski działacz socjalistyczny, instruktor harcerski

Źródło: Nacjonalizm? Nie!, „Zew”, Nr 21, czerwiec 1973 http://lewicowo.pl/nacjonalizm-nie/.

O walce

„Za godny potępienia uważamy skrajny nacjonalizm oraz szowinizm. To on bowiem, obok ateistycznego i totalitarnego komunizmu oraz nazizmu, był ideologią, która w trakcie XX stulecia spowodowała miliony ofiar.”

Światosław Szewczuk (1970)

we wspólnej z Episkopatem Polski deklaracji na temat zbrodni wołyńskiej.
Źródło: Kościoły z Polski i Ukrainy przepraszają za zbrodnię wołyńską. „Tylko prawda może nas wyzwolić” http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/koscioly-z-polski-i-ukrainy-przepraszaja-za-zbrodnie-wolynska-tylko-prawda-moze-nas-wyzwolic,336129.html, tvn24.pl, 28 czerwca 2013.

O prawdzie

„Przeciwko naszym szczerym aspiracjom wolnościowym, gruzińscy liderzy oferują przywrócenie „terytorialnej integralności”, czyli żądanie oparte na ekstremalnym nacjonalizmie oraz małżeństwo z przymusu, przeforsowane już raz na Abchazach przez Józefa Stalina w 1931 r.”

Siergiej Bagapsz (1949–2011)

Źródło: Czekamy na olimpiadę w Soczi, geopolityka.org, 17 października 2009 http://www.geopolityka.org/panstwa-nieuznawane/abchazja/226-czekamy-na-olimpiade-w-soczi

O małżeństwie , O czekaniu

„Nacjonalizm jest chorobą wieku dziecięcego. Ludzkość musi go przejść niczym odrę.”

Albert Einstein (1879–1955) fizyk niemiecki, noblista

O wieku

„Na poziomie naszych mas najprostszym ujęciem nacjonalizmu, a nawet politycznym hasłem ruchu katolickiego, był i jest dotąd antysemityzm. Naruszając to hasło, wytrącamy sobie sposób utrzymania głosów i podstaw w masach.”

Juliusz Zdanowski (1874–1937)

Źródło: Sprawa żydowska. Fragmenty dziennika i notatki różne z lat 1914–1928, red. M. Sobczak, Ossolineum 1998.

„Tym, co wyróżnia faszyzm, czy nazizm w ujęciu ogólnej historii to na pewno nie podejście do kwestii społecznych i gospodarczych. Tu trzeba raczej mówić o tej spuściźnie związanej z Holocaustem, nienawiścią do innych narodowości, ras i kultur. Istotą tych ideologi jest przede wszystkim skrajny nacjonalizm. Pozostałe kwestie związane z funkcjonowaniem państwa było bowiem temu po prostu podporządkowane. Błędem jest więc poszukiwanie istoty tej ideologii gdzie indziej. To błąd, który bierze się z pewnego zagubienia dotyczącego interpretacji tego, co w tragicznej historii XX wieku na prawdę ważne.”

Rafał Pankowski (1976)

Źródło: Nacjonalisty nie można nazwać neonazistą? Prof. Pankowski: Decyduje nienawiść, a nie poglądy społeczno-gospodarcze http://natemat.pl/60347,nacjonalisty-nie-mozna-nazwac-neonazista-prof-pankowski-decyduje-nienawisc-a-nie-poglady-spoleczno-gospodarcze, natemat.pl, 2013.

O nienawiści , O błędach , O historii , O poszukiwaniu

„Patriotyczny… Nie sądzę, że jestem patriotą w dosłownym tego słowa znaczeniu. Myślę, że patriotyzm jest problematycznym terminem, ponieważ sugeruje nacjonalistyczną dumę i lojalność wobec państwu, rządowi albo instytucji. Lubimy używać mowy ojczystej patriotyzmu w USA, albo takich wyrażeń jak wolność, demokracja, kapitalizm itp. Uważam, że nie czuję się zobowiązany do tych idei i myślę, że to niebezpieczne być lojalnym wobec państwa. Jako dziecko, pamiętam, że lojalność była wymagana do ślubowania wierności fladze Stanów Zjednoczonych Ameryki. Myślę, że to swego rodzaju problem, ponieważ Stany Zjednoczone są krajem imigracji… wielu ludzi przyjeżdża tutaj, a ich lojalność wykracza daleko poza obecny rząd, gdyż sięgają wielu innych pokoleń krajów, kultur, historii i ludzie codziennie trzymają to w sobie i wydaje mi się, że jest to absurdalne, żeby pytać obywateli o ślubowanie wierności rządowi. Uważam, że mój muzyczny projekt, nie powinien w istocie być mylony z patriotyzmem i nacjonalizmem.”

Sufjan Stevens (1975)

Źródło: audio wywiad http://www.divshare.com/download/10374874-53a

O dzieciach , O ludziach , O demokracji , O historii

„Nie trzeba dowodzić, że upadek narodów katolickich pociągnąłby za sobą upadek roli i wpływu Kościoła katolickiego. To też w sferach kościelnych z surową krytyką występowano wobec pewnych skrajności nacjonalizmu, ale na ogół uważano za bardzo pomyślny objaw budzenie się energii narodowej w społeczeństwach katolickich. Tym bardziej, że razem z odrodzeniem myśli narodowej szedł zwrot ku katolicyzmowi, ogarniający znaczną liczbę ludzi, którzy pod wpływami prądów XIX wieku od niego się byli oddalili.”

Roman Dmowski (1864–1939) polski polityk

Źródło: Kościół, naród i państwo, 1927

O ludziach , O myślach , O wieku , O myśleniu

„Gdybyśmy mówili tylko o sprawiedliwości ekonomicznej czy pracownikach zagranicznych, prawdopodobnie bylibyśmy w stanie dojść do porozumienia. Niektórzy bardziej liberalni osadnicy zgadzają się w kwestii praw człowieka w odniesieniu do Palestyńczyków jako do osób indywidualnych, rozmowa kończy się jednak, kiedy zaczynamy poruszać temat praw człowieka w kontekście praw zbiorowych – jak prawo narodu. (…) Niestety, w Izraelu panuje symbioza pomiędzy judaizmem a skrajnym nacjonalizmem, staramy się to zmienić, co jest im bardzo nie na rękę.”

Arik Ascherman (1959)

Źródło: Aneta Jerska, Rabin odbudowuje palestyński dom http://www.przekroj.pl/artykul/815910,929384-Rabin-odbudowuje-palestynski-dom.html, Przekrój.pl, 2 września 2012 r.

O sprawiedliwości , O domu

„W praktyce nie ma dziś innego nacjonalizmu, jak tylko kierowany przez Niemcy – faszystowski: antyrobotniczy – bo odbiera klasie robotniczej wszystkie narzędzia jej społecznego wyzwolenia, antydemokratyczny – bo dąży do ustanowienia partyjnej dyktatury, i antypokojowy – bo musi nieuchronnie doprowadzić do wojny z „bolszewizmem.””

Kazimierz Zakrzewski (1900–1941)

Źródło: Czy „narodowcy” są faszystami?, „Front Robotniczy”, nr 51, 20 października 1936. http://lewicowo.pl/czy-%E2%80%9Enarodowcy%E2%80%9D-sa-faszystami/

O wojnie

„Rasizm z subkultury skinów przesuwa się do kibolstwa, do kultury hiphopowej, do promocji nacjonalizmu. Przez ostatnie lata na stadionach wyhodowano skrajną prawicę. Ma świetną bazę, infrastrukturę, jest wspierana programami i pieniędzmi z samorządu. Naiwną nadzieją był pomysł, że przez dotacje uda się powściągnąć te środowiska. Ich struktury okrzepły. Antysemickie flagi są na porządku dziennym. Jak im się Bauman pojawił na horyzoncie, ładnie się wpisał w to, czego nienawidzą.”

Rafał Pankowski (1976)

Źródło: Miasto spotkań białej siły, „Newsweek”, 27/2013, s. 14.

O sile

„Nacjonalizm etniczny sprawdzał się za to świetnie jako naturalna ideologia rządzącego aparatu. W Polsce przykładem takiego nacjonalizmu był nurt związany z nazwiskiem gen. Mieczysława Moczara, szefa aparatu bezpieczeństwa. Ten nurt posługiwał się językiem germanofobii i ukrainofobii, jawnym antysemityzmem i ukrytym antysowietyzmem. Był to wariant komunizmu nacjonalistycznego, skrajnie policyjnego i represyjnego wobec tendencji demokratycznych: jak maoizm w Chinach, rządy Enwera Hodży w Albanii czy Ceauşescu w Rumunii.”

Adam Michnik (1946) polski dziennikarz i publicysta

Źródło: Rezygnacja z człowieczeństwa, „Gazeta Wyborcza”, 20–21 lutego 2010

„Nacjonalizm, który głosimy, jest miłością przede wszystkim. Jest to całkiem takie samo uczucie, jakie wiąże jednostkę z jej rodziną, ponieważ ojczyzna jest tylko obszernym domem rodzinnym, a naród jest wielką rodziną (…) Według mnie najważniejszym pytaniem, jakie powinni młodzi ludzie stawiać sobie i swym nauczycielom, jest: „skoro kochamy nasz naród, ze wszystkimi jego dobrymi i złymi cechami, jak możemy przetworzyć tę miłość na pożyteczną służbę?”

Michel Aflak (1910–1989) arabski polityk i publicysta

Ku odrodzeniu (1940)
Źródło: Tadeusz Fryzeł, Baasizm – polityczna doktryna Socjalistycznej Partii Odrodzenia Arabskiego – Baas http://web.archive.org/20110814142055/trzeciswiat.wordpress.com/2011/04/09/baasizm-baas/

O miłości , O ludziach , O rodzinie , O emocjach

„Cóż jest nacjonalizm, jak nie narkoza, która oszałamia tłumy, ukazując im większe Włochy, Włochy na Morzu Śródziemnym panujące, grając przed oczyma tłumów wojną zwycięską, sławiąc wyższość, boską niemal, narodu włoskiego nad wszelkimi innymi narodami. Rozpatrując ten szał nacjonalizmu, ze strachem patrząc na przyszłe wojny, które on wywołać może, równie okrutne i bezmyślne, jak były wojny religijne i dynastyczne, przychodzimy do skromnego przekonania, że wady parlamentu nigdy nie są gorsze od wad, systemów nieparlamentarnych albo antyparlamentarnych. Czy faszyzm, czy bolszewizm, czy monarchizm zmartwychwstały na gruzach dawnych tronów to są rzeczy tak groźne i ciężkie, że parlament wobec nich jest ostoją dla masy.”

Ignacy Daszyński (1886–1936) polski polityk

wystąpienie sejmowe 5 lipca 1926.
Źródło: W obronie parlamentu, w: Wielkie mowy historii, t. 2, wyd. Polityka Spółdzielnia Pracy, Warszawa 2006

O wojnie , O strachu , O historii

„Andrea nigdy nie zabijał z zemsty, nienawiści, nacjonalizmu ani żadnych innych „izmów”, które wszelkiego rodzaju łotrom służą do usprawiedliwiania rzezi milionów ludzi, zbyt młodych i zbyt niedoświadczonych, by zrozumieć daremność tego wszystkiego. Andrea zabijał tylko po to, by lepsi ludzie mogli żyć.”

Alistair MacLean książka Działa Nawarony

Działa Nawarony

O ludziach , O zemście

„Mam niezaprzeczalne prawo zajmować się liczeniem grzechów nacjonalizmu polskiego przede wszystkim, a to dlatego właśnie, że Polacy byli w tamtej połaci kontynentu dziedzicami najstarszej kultury, pionierami Europy. Jeśli inne narodowości uległy obłędom, to Polska dopuściła się również zdrady, zaparła się własnego dorobku.”

Paweł Jasienica (1909–1970) polski pisarz i eseista

o nacjonalizmie polskim.

O zdradzie

„Nie ma socjalistycznej ojczyzny polskiej, jest tylko polska ojczyzna, jedna dla wszystkich, jedna od tysiąca lat. I nie ma takiego internacjonalizmu proletariackiego, który by nakazywał posłuszeństwo Moskwie, cokolwiek głosi i cokolwiek czyni: gdy idzie przeciwko Hitlerowi i gdy idzie razem z Hitlerem, gdy idzie ręka w rękę z Mao Tse-tungiem jako rewolucjonistą i gdy zwalcza Mao Tse-tunga jako renegata. Właśnie dlatego, że jesteśmy internacjonalistami, internacjonalistami w rozumieniu Worcella – bronimy własnego kraju przed uciskiem i wyzyskiem ze strony „najjaśniejszej gwarantki” bez względu na to, jak się ona czy on nazywa, Katarzyna czy Leonid. Tę postawę określa polityka i publicystyka sowiecka jako polski nacjonalizm. Lecz to nieprawda.”

Adam Ciołkosz (1902–1978) polski działacz socjalistyczny, instruktor harcerski

Źródło: Nacjonalizm? Nie!, „Zew”, Nr 21, czerwiec 1973 http://lewicowo.pl/nacjonalizm-nie/.

O ojczyźnie

„Nacjonalizm nie jest niczym innym jak próbą usprawiedliwienia, za pomocą idei, militaryzmu i agresji.”

Albert Einstein (1879–1955) fizyk niemiecki, noblista

O pomocy

„To, co robiono w dwudziestoleciu międzywojennym, było wielkim błędem i wypaczeniem ruchu narodowego. Niestety, konsekwencje tego ruch narodowy ponosi do dziś. Gdy powstawała Młodzież Wszechpolska, w Kontrrewolucji młodych zapowiedziałem zerwanie z nacjonalizmem i kategorycznie potępiłem antysemityzm. Tego rodzaju postawy nie są tolerowane w Młodzieży Wszechpolskiej.”

Roman Giertych (1971) polski polityk narodowy

Źródło: Dmowskiego do Ligi bym nie przyjął, gazeta.pl, 16 lipca 2006 http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,68586,3484547.html

O młodzieży , O błędach , O zerwaniu

„Nie bądźcie zapóźnieni o pół wieku. Pogódźcie się z faktem, że Stary Kontynent szuka dla siebie przyszłości poza nacjonalizmami.”

Raymond Aron (1905–1983) francuski filozof, socjolog, teoretyk polityki i publicysta polityczny

zwracając się w latach 60. do Brytyjczyków.
Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 213.

O wieku , O przyszłości

„Kaczyńscy to ostatnia runda polskiego nacjonalizmu.”

Kazimierz Kutz (1929–2018) polski reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny; działacz polityczny i senator RP

Źródło: Zegarek z napędem autonomicznym, „Rzeczpospolita”, 24 maja 2008

„Założeniem bolszewików przy obejmowaniu władzy było zniszczenie nacjonalizmu pod każdą postacią. Nacjonalista uosabiał dla ówczesnych komunistów specjalnie szkodliwy typ kontrrewolucjonisty. Zniszczony miał być przede wszystkim nacjonalizm rosyjski, przez pełne, swobodne zastosowanie doktryny komunistycznej. Stworzono konsekwentny, jasny system pojęć rewolucji międzynarodowej, który miał wykluczyć możliwość nawet odrodzenia się narodowego poglądu na świat. Rezultat jest taki, że obecnie budzi się w Rosji potężny prąd narodowy. Następuje zasadnicze przewartościowanie. Na miejsce międzynarodówki proletariackiej bezwzględną wartością staje się Rosja. Internacjonalizm zaś coraz bardziej nie jest celem samym w sobie, ale środkiem ekspansji rosyjskiej. Zwycięstwo Stalina nad grupami Zinowjewa, Trockiego reprezentującymi doktrynę komunistyczną międzynarodową jest ostatecznym tego przejawem.”

Bolesław Piasecki (1915–1979) polski polityk

Źródło: Duch czasów nowych a Ruch Młodych, Warszawa 1935, s. 22.

O świecie , O zwycięstwie

„Kim jesteśmy? Czarnym snem Adama Michnika. Przez 20 lat straszył Polaków nacjonalizmem i wykrakał. Proszę bardzo. Chciałeś, to masz. Jesteśmy.”

Robert Winnicki (1985) Polski polityk, działacz społeczny, poseł na Sejm RP VIII i IX kadencji

Źródło: Ruch Narodowy: Jesteśmy czarnym snem Michnika http://polska.newsweek.pl/ruch-narodowy--jestesmy-czarnym-snem-michnika,102020,1,1.html, newsweek.pl, 7 marca 2013.

O snach

„Nacjonalizm jest myślą, która ciągle się tworzy, ciągle rośnie, ciągle wchłania w siebie nowe pierwiastki, ciągle oczyszcza się z pojęć ubiegłej doby, gdy te okazują się niezgodnymi z rzeczywistością lub przeciwnymi jego istocie naleciałościami.”

Tadeusz Bielecki (1901–1982) polski polityk i działacz emigracyjny

O myślach , O rzeczywostości , O myśleniu

„Przez „nacjonalizm” po pierwsze mam na myśli zwyczajowe założenie, że ludzi można klasyfikować jak owady, i że całe miliony czy dziesiątki milionów ludzi można śmiało oznakować jako „dobrych” lub „złych”. Ale po drugie – i to jest o wiele ważniejsze – mam na myśli nawyk utożsamiania się z jednym narodem lub inną jednostką, umieszczając go poza dobrem i złem, i nie uznając żadnych innych obowiązków niż dbanie o własne interesy.”

George Orwell (1903–1950) pisarz i publicysta angielski

Źródło: Notes on Nationalism, maj 1945 http://www.k-1.com/Orwell/site/work/essays/nationalism.html

O ludziach , O myślach , O myśleniu

„Nie mają Państwo déją vu. Michnik znowu jest gwiazdą wszystkich mediów. Urban z pozycji autorytetu udziela wywiadów. Główne media zwalczają polski nacjonalizm i doszukują się najgorszych stron Kościoła. Kwitnie przyjaźń polsko-rosyjska za sprawą wspaniałych kontraktów gazowych zawartych na kolejne ćwierć wieku. Leszek Miller kieruje SLD, a Waldemar Pawlak PSL, które zawsze jest w rządzie. Prawica się kłóci. Ja to cholera już widziałem. Byłem wtedy piętnaście lat młodszy. Znowu wszystko jest po staremu? Nie wszystko. Przybyło nam dziecko spłodzone przez Urbana i Michnika: Palikot. Pojawiła się też pani Grodzka. Piętnaście lat temu była jednak panem i miała zero szans na mandat poselski. Swoją drogą to chyba niezły sposób na spełnienie parytetów – skalpel.”

Tomasz Sakiewicz (1967) polski dziennikarz

Źródło: Wszystko po staremu? Nie wszystko, „Gazeta Polska”, 26 października 2011

O przyjaźni , O dzieciach , O wieku

„Jestem przeciwnikiem nacjonalizmu, człowiekiem lewicy, który bez względu na ryzyko stara się stać po stronie postępu.”

Pierre Trudeau (1919–2000) premier Kanady

Źródło: Jan Grabowski, Historia Kanady, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, s. 249.

O historii

„Polska ma ogromny zastęp młodych i ofiarnych księży. Jednakże według moich ocen ponad 50 proc. duchowieństwa jest „zarażone” ksenofobią, nacjonalizmem i wstydliwie skrywanym antysemityzmem. Bardzo wielu księży zatraciło granicę między Ewangelią a polityką. Oczywiście, księża mają prawo mieć poglądy na tematy społeczne i polityczne, i to nie jest jeszcze źle. Źle jest, kiedy podczas liturgii – która par excellence jest wielbieniem Boga w miłości – potrafią w niewybrednych słowach potępiać albo popierać partie polityczne i konkretnych polityków.”

Ludwik Wiśniewski (1936) polski dominikanin

Źródło: wyborcza.pl, 14 grudnia 2010 http://wyborcza.pl/1,75515,8813484,Rozbity_Kosciol__swiete_frazesy.html#ixzz18ImlHM5T

O Bogu

„Gdy w takim stanie jest kultura schyłkowej burżuazji, proletariat staje się spadkobiercą rzetelnej kultury i nosicielem nowych metod wychowawczych.Na miejsce klerykalizmu, nacjonalizmu, rasizmu, nienawiści i wojny stawia wielkie wartości ogólnoludzkie: hasło swobodnego rozwoju wszystkich jednostek ludzkich – w wolności i pokoju. W warunkach, któreśmy opisali, osiągnąć te cele można tylko w drodze złamania faszyzmu przez walkę klasową proletariatu, mas włościańskich i wszystkich innych warstw antykapitalistycznych. Stąd wielkie znaczenie naszych oświatowych organizacji socjalistycznych i naszych prac wychowawczych.”

Kazimierz Czapiński (1882–1941)

Źródło: Współczesny ruch robotniczy a oświata, „Robotnik” nr 455, 9 grudnia 1933 http://lewicowo.pl/wspolczesny-ruch-robotniczy-a-oswiata/.

O wojnie , O pokoju , O wolności , O walce

„Nacjonalizm epoki postkomunizmu może mieć twarz nostalgicznego komunisty Miloszevicia, postsowieckiego dyktatora Putina, postsowieckiego antykomunisty Orbána i Jarosława Kaczyńskiego – może mieć różne twarze. Zawsze jednak wspólnym mianownikiem jest niechęć do reguł liberalnego państwa prawa, do filozofii dialogu, do ducha pluralizmu i tolerancji.”

Adam Michnik (1946) polski dziennikarz i publicysta

Źródło: Rezygnacja z człowieczeństwa, „Gazeta Wyborcza”, 20–21 lutego 2010

„Imperializm i nacjonalizm moskiewski z reguły ukrywa się obecnie pod maską internacjonalizmu, zwłaszcza internacjonalizmu proletariackiego oraz solidarności narodów i państw socjalistycznych. Maska ta (jak wszystkie maski) jest oszustwem. Zarzuty nacjonalizmu, stawiane Polsce i Polakom przez Moskwę i jej podporządkowane ośrodki komunistycznej polityki i propagandy, są z reguły nieprawdziwe i wymagają za każdym razem dokładnego ich sprawdzenia.”

Adam Ciołkosz (1902–1978) polski działacz socjalistyczny, instruktor harcerski

Źródło: Nacjonalizm? Nie!, „Zew”, Nr 21, czerwiec 1973 http://lewicowo.pl/nacjonalizm-nie/.

O oszustwie

„Nie ma większego znaczenia rozstrzygnięcie, czy nacjonalizm jest wyrazem realnej, czy też urojonej tożsamości narodowej. Nacjonalizm jest namiętnością zdeterminowaną, by wykreować byt, do którego się odwołuje.”

Raymond Aron (1905–1983) francuski filozof, socjolog, teoretyk polityki i publicysta polityczny

Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 221.

„Dziwaczny przewrót w Libii wyniósł do władzy młodego oficera-półanalfabetę Muammara Kadafiego. Jego saudyjscy wrogowie zawsze twierdzili, że za zamachem stał brytyjski wywiad, jak to było w przypadku Idiego Amina w Ugandzie. Deklarowane przez Kadafiego nacjonalizm, radykalizm i modernizacja kraju były tylko na pokaz, jak jego opowiadania science-fiction pisane przez autorów-widma.”

Tariq Ali (1943)

Źródło: Kto następny?, „The Guardian”, tłum. „Forum”, 28 lutego 2011.

„Roman Giertych to największy minister edukacji od czasu istnienia takiego ministerstwa. Ja mu zazdroszczę wszystkiego, nie tylko wzrostu. Jest piekielnie wrażliwy na seks, zwłaszcza męski. Wymyślił imponujący program propagandy homoseksualizmu i zapewnił mu ogromną reklamę. Lambda i Kampania przeciw Homofobii z czasem wystawią Giertychowi pomnik, kwiaty będą składać. „Największemu propagatorowi odmienności” – napiszą na wieńcu. Aż miło patrzeć, jak geniusz polskiego nacjonalizmu sielankowego z miesiąca na miesiąc ujawnia lwi pazur.”

Kazimierz Kutz (1929–2018) polski reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny; działacz polityczny i senator RP

reakcja na opracowaną w MEN propozycję zmian w kanonie lektur szkolnych

O seksie , O czasie , O Kwiatach

„Jestem Indianinem i choć dużo nauczyłem się od cywilizacji, to nigdy nie zatraciłem indiańskiego poczucia sprawiedliwości i zdolności odróżniania dobra od zła. Jestem za rozwojem i postępem na drodze społecznej i duchowej, a nie na drodze handlu, nacjonalizmu czy wydajności.”

Charles Alexander Eastman (1858–1939) amerykański działacz indiański, lekarz, instruktor skautingu

O sprawiedliwości

„Najważniejsza jest w tej chwili konsolidacja Europy. Bo jeśli Europa się rozpadnie, a rozpad jej grozi, staniemy się niewolnikami wielkich imperiów, w których odradza się nacjonalizm. (…) Z tymi, którzy tego chcą – pozostałych nie będziemy zatrzymywać – trzeba odbudować projekt europejski i przywrócić entuzjazm do Europy wśród naszych obywateli.”

Alain Juppé (1945) polityk francuski

Źródło: David Pujadas, Léa Salamé, Invité: Alain Juppé, „L'Emission Politique” http://www.francetvinfo.fr/replay-magazine/france-2/l-emission-politique/l-emission-politique-du-jeudi-6-octobre-2016_1848299.html, francetvinfo.fr, 6 października 2016.

„Klęska nacjonalizmu, polityczna i moralna, to był nie tylko mocny antysemityzm, ale też kompletna nieumiejętność rozwiązania problemów mniejszości narodowych. Nacjonalizm, który przechodził z jednej strony w ubóstwienie, a z drugiej w jakieś nieracjonalne myślenie, które przypisywało Polsce możliwości eschatologiczne, prowadziło do popadania w mistycyzm narodowy. Wszystko to było oderwane od jakichkolwiek realiów. Nie miało empirycznego sensu. Dlatego określam to jako porażkę intelektualną, polityczną i moralną.”

Jarosław Kaczyński (1949) polski polityk, premier RP

Polska naszych marzeń

O myślach , O myśleniu , Sens

„Dla przyszłości Niemiec trzy idee mają znaczenie kluczowe. [trzecią z nich jest]… Antysemityzm: uzasadnia on odrzucenie na tle rasowym tego, co jest z gruntu wrogie wszystkiemu, co niemieckie. Nacjonalizm jest w głównej mierze szczepionką przeciw zarazie, która ogarnęła świat, a antysemityzm niezbędnym środkiem ochronnym, można by powiedzieć przeciwciałem.”

Adolf Hitler (1889–1945) kanclerz Rzeszy, twórca i dyktator III Rzeszy niemieckiej

przemówienie w Monachium 29 stycznia 1932.
Źródło: Gitta Sereny, Albert Speer: His Battle with Truth, cyt. za: Shelley Klein, Najgroźniejsi dyktatorzy w historii, tłum. Jolanta Sawicka, wyd. Muza, Warszawa 2008, ISBN 9788374953238, s. 60.

O świecie , O historii , O przyszłości

„Teorie nowoczesnego nacjonalizmu otaczają pojęcie narodu mistyczną mgłą. Uciekając od faktów historycznych i ścisłych badań, teorie te operują frazeologią uczuciową oraz „mitami” utkanymi z fałszów i niedorzeczności. Losami narodów kieruje „idea narodowa”, której objawienia są z reguły monopolem najbardziej reakcyjnych klas posiadających każdego narodu. Nakazem „idei narodowej” jest „jedność narodowa”, co pozwala traktować wszelki bunt mas ludowych przeciwko przywilejom dziedzicznym lub majątkowym klas posiadających jako rozbijanie narodu, szkodnictwo i zdradę wobec najwyższych „interesów narodu”. Historia w świetle tych burżuazyjnych teorii była, jest i będzie walką narodów, gdyż każdy naród z samej swojej metafizycznej natury dąży do ukorzenia, ujarzmienia, wyparcia z ziemi lub wytępienia narodów słabszych. Każdy naród „hartuje się” w walkach z innymi narodami i tuczy się ich kosztem, przy czym funkcje pożerania – zagarniania ziemi i robienia majątków na wojnach – należą z reguły do tych klas, które mają pieczę nad „ideą narodową”. Ta ewangelia nacjonalizmu na użytek kontrrewolucyjnej burżuazji wbijana jest w mózgi wszelkimi środkami wychowania, musztry i propagandy, jakimi rozporządza nowoczesne państwo. Od narodów potężnych przyjmują tę ewangelię nacjonalizmu narody słabe, od mocarstw – narody podległe i ujarzmione. A ponieważ „idee klasy panującej są w każdej epoce panującymi ideami”, nienawiść narodowa w dzisiejszym świecie kapitalistycznym uchodzi za coś równie przyrodzonego, jak – powiedzmy – przyrodzoną i niewątpliwą wydawała się śmiertelna nienawiść pomiędzy katolikami a protestantami w XVI i XVII w.””

Julian Brun (1886–1942) polski dziennikarz i działacz komunistyczny

Źródło: Przyczynek do kwestii narodowej http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article494&var_mode=calcul

O nienawiści , O losie , O zdradzie , O historii

„Propaganda komunistyczna karała za sprzeciw wobec obciążania Polaków winą za tzw. pogrom kielecki. Oficjalnie biskup kielecki został aresztowany, a następnie torturowany i skazany „za kolaborację z Niemcami, usiłowanie obalenia ustroju PRL i propagandę na rzecz waszyngtońsko-watykańskich mocodawców”, ale prawdziwym powodem było utworzenie komisji do zbadania okoliczności mordu i przekazanie sporządzonego raportu ambasadorowi amerykańskiemu. Swoim atakiem Mazowiecki stanął w pierwszym szeregu „frontu walki z organicznym polskim antysemityzmem, faszyzmem, nacjonalizmem, klerykalizmem” i z czołowego w nim miejsca nie rezygnuje do dzisiaj.”

Krzysztof Wyszkowski (1947) polski polityk, publicysta, działacz opozycji w PRL

o artykułach, które Tadeusz Mazowiecki pisał o bp Czesławie Kaczmarku.
Źródło: Mraka-bies III RP, „Gazeta Polska”, 20 lipca 2011

O walce

„Powszechna wiedza o losach Kaszubów czy Ślązaków była bardzo niska. Wynikało to też z tego, że PRL, choć oficjalnie był państwem legitymującym się za pomocą internacjonalistycznej, rewolucyjnej ideologii, tak naprawdę często sięgał po nacjonalizm.
(…) PRL w dużej mierze był spełnioną endecką utopią: państwo jednego narodu, gdzie mieszkają Polacy, a wszyscy inni powinni te ziemie opuścić. Takie działania władz PRL cieszyły się bardzo szerokim poparciem społecznym. Nie tylko powrót na Ziemie Odzyskane i wysiedlenie stamtąd Niemców, ale także akcja „Wisła” i represje wobec Ukraińców.”

Lech Nijakowski (1977)

Źródło: rozmowa Jakuba Majmurka, Zrzućmy całe zło na komunistów, krytykapolityczna.pl, 6 marca 2012 http://www.krytykapolityczna.pl/Wywiady/NijakowskiZrzucmycalezlonakomunistow/menuid-1.html

O losie , O wiedzę , O złu , O pomocy

„Gdybyśmy wtedy opuścili okupowane tereny, to rosyjscy bolszewicy dawno już staliby z bronią w rękach na niemieckiej ziemi. Bolszewicy nie mieli żadnego interesu w prawie do samostanowienia, zmierzali do dalszego rozszerzenia swojego panowania. Stosowali politykę gwałtu i liczyli na to, że bezbronny kraj zaraz będzie pod ich piętą. Ale jednocześnie wyczuwało się w nich nacjonalizm, gdyż oddzielenie Kurlandii, Litwy i Polski, nie dostrzegając wszystkich praw do samookreślenia, uznawali za wrogie działania przeciwko Rosji.”

Erich Ludendorff (1865–1937) niemiecki dowódca wojskowy

o przyczynach decyzji o rozszerzeniu niemieckiej okupacji terytorium Rosji, w książce swojego autorstwa pt. Meine Kriegserinnerungen 1914–1918, Berlin 1919
Źródło: Dorota Michaluk, Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010, s. 218. ISBN 978-83-231-2484-9.

O decyzjach

„To nacjonalizm młodych narodów sprawił, że nie umiały zachować solidarności w walce z bolszewizmem.”

Józef Mackiewicz (1902–1985) polski pisarz i publicysta

Źródło: Lewa wolna, Instytut Literacki, Paryż 1965.

O zachowaniu , O walce

„Bomby nie pokonają Daisz (Państwa Islamskiego). Można to uczynić tylko przez zmiany polityczne w regionie. Najważniejsze z nich to demokratyzacja krajów Półwyspu Arabskiego i Zatoki, odsunięcie Asada, odrzucenie konfesjonalizmu w Iraku i wycofanie wsparcia dla tego systemu ze strony Teheranu i Waszyngtonu oraz zerwanie z antykurdyjskim nacjonalizmem Ankary. Problem w tym, że bombardowania zaczęto właśnie po to, aby tych zmian uniknąć.”

Przemysław Wielgosz (1969)

Źródło: Clausewitz w Kobane, krytykapolityczna.pl, 10 października 2014 http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/swiat/20141010/wielgosz-clausewitz-w-kobane

O wsparciu , O problemach , O zerwaniu

„Małość ruchu nacjonalistycznego wynikała także z jego charakteru drobnomieszczańskiego. Samo dążenie do wzmocnienia pozycji drobnego handlu chrześcijańskiego było ruchem w pewnym okresie nieuniknionym i zdrowym. Lecz walka z przekupkami i handełesami stawała się groteską, gdy chciano z niej uczynić wielką ideę. Nacjonalizm imperialistyczny w krajach będących jej właściwą ojczyzną był zawsze ideą wielkiej burżuazji przemysłowej i kapitału finansowego. Drobnomieszczaństwo, jako żywioł miejski najbardziej bezkrytyczny i ograniczony, służy co najwyżej za narzędzie do „lansowania” zdobywczych przedsięwzięć wielkokapitalistycznych.
To, co powiedziano wyżej o znaczeniu ideologii burżuazyjnej, stosuje się do zaboru rosyjskiego. W Galicji było gorzej. Mieszczaństwo (poza kahałami) odgrywało tam znikomą rolę polityczną. Nacjonalizm zaprawiał się do wielkich czynów głównie na Ukraińcach. Wobec zacofania społecznego kraju i agrarnego charakteru antagonizmów narodowościowych w Galicji wschodniej, nacjonalizm polski zatracił tam wszelkie piętno burżuazyjnej nowoczesności i poszedł w służbę obszarników, którzy posługiwali się nim – podobnie jak Żydami – z wielkopańską pogardliwą odrazą, przez rękawiczkę. Później stoczył się jeszcze niżej: do przedpokojów carskich okupantów.”

Julian Brun (1886–1942) polski dziennikarz i działacz komunistyczny

Źródło: Stefana Żeromskiego tragedia pomyłek, www.nowakrytyka.pl http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article446

O charakterze , O walce , O ojczyźnie

„Nacjonalizm, który nakazuje myśleć tylko o sobie, a więc egoizm narodowy, jest tak samo negacją zdrowego i koniecznego poczucia narodowego i patriotyzmu, jak jest nią nihilistyczny kosmopolityzm, brak łączności duchowej z własnym narodem i obojętność na jego losy. I nawet w sytuacjach wyjątkowego zagrożenia, pozytywne umiłowanie własnego narodu i gotowość do poświęceń dla jego ocalenia, jest lepszym i mocniejszym oparciem niż nacjonalizm, wynikający nie z dumy, lecz z pychy narodowej. Dodajmy, że nacjonalizm zaślepia, nie pozwala dostrzegać i mówić prawdy o własnym narodzie, gdy ten naród schodzi na błędne drogi, gdy jest chory, a zwłaszcza gdy krzywdzi inne narody, natomiast patriotyzm nie tylko pozwala, ale i nakazuje to czynić.”

Adam Ciołkosz (1902–1978) polski działacz socjalistyczny, instruktor harcerski

Źródło: Nacjonalizm? Nie!, „Zew”, Nr 21, czerwiec 1973 http://lewicowo.pl/nacjonalizm-nie/.

O losie , O myślach , O egoiźmie , O myśleniu

„W ciągu ostatnich stu lat w dwóch wielkich wojnach oraz w dziesiątkach konfliktów wywołanych głównie przez nacjonalizm zginęło ponad 100 milionów ludzi. Nie mamy żadnych gwarancji, że narodowe szaleństwa nie będą kontynuowane. Są dalej zagrożeniem dla całej ludzkości. Jest jednak oczywiste, że narodowe wspólnoty i tradycje muszą być pielęgnowane i chronione. Są dla nas przecież jak chleb.”

Andrzej Wielowieyski (1927) polski polityk

Źródło: Jezus Królem, a nasze chrześcijaństwo słabnie http://wyborcza.pl/7,75968,21177712,jezus-krolem-a-nasze-chrzescijanstwo-slabnie.html, wyborcza.pl, 29 grudnia 2016.

O ludziach , O szaleństwie

„Obóz narodowy to jest nie tylko strategia polityczna i koncepcja polityki zagranicznej, ale to jest także i ideologia. Jest to przede wszystkim idea narodowa. Przedmiotem troski tego obozu nie jest interes tej czy innej klasy społecznej, nie jest to także zaspokojenie potrzeb poszczególnej jednostki, nie są wreszcie cele międzynarodowe, ale jest to dobro narodu. Można by polską ideę narodową – to znaczy ideologię „endecji” – nazwać nacjonalizmem, gdyby nie to, że słowo to nabrało w dzisiejszych czasach nieco innego znaczenia. Ale dobro narodu nie jest w pojęciu polskiego obozu narodowego dobrem najwyższym. Dobrem najwyższym jest Bóg. Dobro narodu, tak samo, jak dobro poszczególnej rodziny, podporządkowane być musi prawu moralnemu. Ideologia obozu narodowego to ideologia Boga i ojczyzny.”

Jędrzej Giertych (1903–1992) harcerz, polityk, dyplomata, dziennikarz, pisarz, publicysta, historyk, prawnik

Źródło: Polski obóz narodowy

O Bogu , O ojczyźnie

„Ideologią junty [argentyńskiej] były skrajny nacjonalizm i katolicyzm w wersji integrystycznej – Bóg, Ojczyzna, Rodzina. „Żydostwo, masoneria i komunizm to trzej najwięksi wrogowie Boskiego Odkupiciela”, pisali Jordan Bruno Genta (szalony katolicki mistyk) i Julio Meinville (ultramontanin). W programowych wystąpieniach junty nie było odwołań wprost do nazizmu; były natomiast głębokie podobieństwa, a przede wszystkim praktyka. Zilustruje to przykładem. Pracowałem wtedy w anglojęzycznej gazecie dla cudzoziemców „Buenos Aires Herald”. Po ukazaniu się artykułu o bezprawnych zatrzymaniach, agenci policji zabrali z biura mojego szefa, Amerykanina, Roberta Coxa. Zawieźli go do jakiejś katowni, sprowadzili do podziemi, rozebrali do naga. Tam przesłuchiwali. Opowiadał potem, że w sali przesłuchań na ścianie była wymalowana wielka swastyka.”

Uki Goñi (1953)

Źródło: The Real Odessa, Granta Books, London-New York 2002.

O Bogu , O rodzinie , O ojczyźnie

„Największe zagrożenia dla Polski to nacjonalizm i klerykalizm.”

Jerzy Giedroyc (1906–2000) polski publicysta, działacz emigracyjny, wydawca

„Marzec utytłał polską świadomość, rok ’68 to był horror horrorów, rok 1968 przyniósł wielką rehabilitację polskiej megalomanii narodowej, która owocowała straszliwym spustoszeniem społecznej substancji. I dodawał: Dla mnie Marzec to było rżenie demona. Wtedy pierwszy raz za mojego życia w Polsce zarżał przerażający demon nacjonalizmu.”

Adam Michnik (1946) polski dziennikarz i publicysta

Źródło: Między Panem a Plebanem, s. 167, 187, 191, 385

„Najważniejszym powodem proponowanej przeze mnie prawdziwej, regionalnej autonomii narodowej dla wszystkich Tybetańczyków jest zagwarantowanie rzeczywistej równości i jedności Tybetańczyków i Chińczyków poprzez wyplenienie szowinizmu Hanów i lokalnego nacjonalizmu.”

Dalajlama XIV (1935) Dalajlama, duchowy i polityczny przywódca Tybetu

oświadczenie z okazji 48. rocznicy powstania tybetańskiego, 10 marca 2007.
Wypowiedzi, oświadczenia i przemówienia
Źródło: Orędzie Jego Świątobliwości Dalajlamy, hfhrpol.waw.pl, 10 marca 2007 http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=495

„Te same „autorytety” ukształtowane w dziele wynaradawiania polskiego społeczeństwa dla Stalina, dalej służą wynaradawianiu, tyle, że tym razem pod „liberalnymi” maskami najemników Georga Sorosa, Maastrichtowskiej koncepcji Europy, New Age, postmodernizmu. Ciągle straszą widmem nacjonalizmu (tak zawsze nazywali obronny polski patriotyzm), zaściankowości, ciemnogrodu. Budują sztuczne ołtarze wypranym z poczucia narodowego „autorytetom” a niszczą twórców oddanych narodowi.”

Bohdan Poręba (1934–2014) reżyser polski

Źródło: Ocalić Polskość! cz. I http://www.wicipolskie.org/index.php?option=com_content&task=view&id=3769&Itemid=56

„Kościół powinien osądzić nacjonalizm jako herezję życia. Nacjonalizm jest pogaństwem wewnątrz chrześcijaństwa, jest rozpętaniem instynktów krwi i rasy. Chrześcijanie, którzy nie zdradzają Chrystusa i Ewangelii (większość chrześcijan zdradza), nie mają prawa być ludźmi „narodowi myślącymi”, gdyż są obowiązani „myśleć kategoriami uniwersalnymi” i żyć w zgodzie z ewangeliczną moralnością, a w każdym bądź razie z ludzką moralnością.”

Nikołaj Bierdiajew (1874–1948)

Źródło: Głoszę wolność

O myślach , O wolności , O myśleniu , Chrystus

„Urodziłem się i wychowałem na pograniczu, pograniczu państw, języków, kultur, wojny i pokoju. To zawieszenie – między – jest stygmatem nie do usunięcia. Między proletariackim internacjonalizmem i nacjonalizmem, między kosmopolityzmem a prowincjonalnością, między katolicyzmem a ewangelicyzmem, między totalitaryzmem a demokracją, między indywidualizmem a ubóstwieniem mas, między buntem i nadzieją na zgodę a ostrożnym optymizmem. Między..”

Helmut Kajzar (1941–1982)

Źródło: „Kultura”, 1972, nr 32 http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_kajzar_helmut

O wojnie , O pokoju , O demokracji , O optymiźmie

„Faszyzm nie odrzucał nigdy haseł nacjonalistycznych, ponieważ są to jego własne hasła; on to przeciwstawia polityczną walkę zorganizowanych grup narodowych społecznej walce klas, oraz wojenną ekspansję zaborczych aparatów państwowych – zbiorowej współpracy pokojowej wolnych i równych narodów.(…) Nacjonalizm, to jedyna treść ideowa, jaką faszystowska burżuazja może przeciwstawić ideologii robotniczej”

Kazimierz Zakrzewski (1900–1941)

Źródło: Czy „narodowcy” są faszystami?, „Front Robotniczy”, nr 51, 20 października 1936. http://lewicowo.pl/czy-%E2%80%9Enarodowcy%E2%80%9D-sa-faszystami/

O walce , O współpracy

„Nacjonalizm to częstokroć wyraz małej wiary w rzeczywiste możliwości swego narodu.”

Stefan Kisielewski (1911–1991) polski publicysta, działacz polityczny, kompozytor

O wierze

„Wieloma rzeczami, ale nie chcę mu prawić komplementów, bo tylko mu zaszkodzę. Najważniejsze jest jednak to, że zapewnia stabilizację. Chroni mnie przed obozem nienawistników, którym przewodzą Kaczyńscy. Z ich nacjonalizmem, mitem suwerenności.”

Jerzy Urban (1933) polski dziennikarz

uzasadniając, czemu Donald Tusk budzi jego sympatię.
Źródło: Urban: Widziałem uściski Millera i Rywina, dziennik.pl, 23 maja 2009 http://wiadomosci.dziennik.pl/opinie/artykuly/89694,urban-widzialem-usciski-millera-i-rywina.html

„Pozostając w ojczystym kraju, a w licznych wypadkach była to świadoma decyzja. Żydzi – zarówno Żydzi-Żydzi, jak Polacy żydowskiego pochodzenia, wiązali ten wybór z nadzieją, iż nareszcie spełni się marzenie o Polsce, w której mniejszości narodowe rzeczywiście cieszyć się będą równymi prawami, i o polskości otwartej dla tych, którzy do niej przychodzą. (…) Egzystencjalne znaczenie tej nadziei było tak potężne, że zaślepiało. Ci, którzy chcieli uwierzyć, że siłą ustanowiona władza dokona pożądanego przeobrażenia kształtu polskości, zamykali oczy na gwałt, jaki się dokonywał, lub minimalizowali jego rozmiary i znaczenie. Nadzieja, spleciona z pamięcią przeszłości – i tej dawniejszej, sprzed wojny, i tej bliższej, z czasu Zagłady – spychała na drugi plan opory ideologiczne i polityczne. Tworzył się korzystny klimat dla przyjmowania haseł głoszonych przez obóz rządzący, zaczęła funkcjonować makieta reakcji, kojarząca sprzeciw wobec komunistycznej władzy z prawicą, nacjonalizmem, antysemityzmem.”

Krystyna Kersten (1931–2008) polski historyk

Polacy-Żydzi-Komunizm. Anatomia półprawd 1939–1968
Źródło: s. 86–87.

O wojnie , O nadziei , O decyzjach , O sile

„Mój nacjonalizm to nacjonalizm Frankokanadyjski (…) mój lud to Frankokanadyjczycy; moja ojczyzna to Kanada francuska, a naród, który chciałbym widzieć, że rośnie w siłę dzięki Opatrzności, to naród Frankokanadyjski.”

Jules-Paul Tardivel (1851–1905)

Źródło: Marta Kijewska-Trembecka, Quebec i Quebecois. Ideologie dążeń niepodległościowych, Kraków 2007, str. 136

O ludziach , O sile , O ojczyźnie

„Jeśli duch nacjonalizmu przedostaje się do literatury, to przestaje to być literatura.”

William Faulkner (1897–1962) powieściopisarz, nowelista i poeta amerykański

O literaturze

„Komuniści, jeszcze z doświadczenia wojny domowej wiedzą, że niczym tak się nie przyciąga i nie wiąże ze sobą nacjonalizmu, jak popieraniem jego nienawiści do innego narodu.”

Józef Mackiewicz (1902–1985) polski pisarz i publicysta

Zwycięstwo prowokacji

O wojnie

„W tym kontekście pojawienie się szlachetnego rycerza wzywającego do krucjaty mogłoby stać się doprawdy opatrznościowe. Fidel Castro widzi siebie w tej roli. Jednak wymarzona rola została już wcześniej obsadzona przez innego „apostoła”, który wcześniej pojawił się na scenie. Jest senatorem, nazywa się Eddy Chibás, jest bogaty, a więc nieprzekupny, mieszka sam i porywa tłumy w każdy niedzielny wieczór, podczas emisji swego słynnego w całym kraju programu radiowego. Senator Chibás ma piskliwy, przenikliwy głos, skrzeczący jak u papugi, rozpoznawalny wśród tysiąca innych. Jest egzaltowanym kabotynem. Populista, fanatyk, ale zarazem człowiek dogłębnie uczciwy, ma dużą odwagę cywilną i nie waha się wyzywać na pojedynek przeciwników politycznych, którzy szukają z nim zwady. Ten trybun ludowy o manierach ludojada właśnie opuścił z hukiem Kubańską Partię Rewolucyjną (Autentyczną), którą uznał za skorumpowaną, aby założyć nowy ruch, Partię Ludu Kubańskiego (Ortodoksyjną), bardziej radykalną w swym nacjonalizmie. W ciągu kilku miesięcy nowy ruch zajmuje centralne miejsce na politycznej szachownicy kraju. Wszyscy obserwatorzy przewidują zwycięstwo Eddy’ego Chibása w wyborach prezydenckich w 1948 roku. Ten rycerz na białym koniu, polityczny odnowiciel, wziął na celownik uniwersyteckie „gangi.””

Eduardo Chibás (1907–1951)

Kubańczycy są już zupełnie wyczerpani wojną gangów, przypominającą pełzającą wojnę domową.
Źródło: Serge Raffy, Fidel Castro, tłum. Maria Mróz, wyd. Świat Książki, Warszawa 2006, s. 42.

O wojnie , O ludziach , O książkach , O świecie

„Odwiedziłem Belgrad jakieś 10 lat temu i miałem niezwykle traumatyczne spotkanie z kilkoma typami rozkochanymi w nacjonalizmie. (…) Oni powiedzieli: „Jeżeli chce się być normalnym obywatelem dzisiejszego świata, trzeba przestrzegać nieskończonej ilości reguł. Nie można palić w miejscach publicznych, nie można bić swojej żony itd. Trzeba nieustannie uważać, co się robi. A jeżeli jest się nacjonalistą, można robić niemal wszystko. Można nawet zabijać.””

Slavoj Žižek (1949) słoweński socjolog, filozof, psychoanalityk i krytyk kulturalny

Źródło: Jeżeli Boga nie ma, wszystko jest zakazane, „Europa”, 24 marca 2007.

O Bogu

„Zarówno irańska sztuka, jak i kultura wciąż w dużym stopniu mnie inspirują, ale nie cenię rzeczy tylko z racji ich pochodzenia. (…) Nie jestem osobą pragnącą należeć do jakiejkolwiek społeczności, której członkowie patrzą na siebie przez pryzmat narodowej tradycji. Nie szukam więc na siłę kontaktu z Irańczykami przebywającymi na emigracji. (…) Nie chodzi tu o nacjonalizm, ale autentyczne rozumienie przeżycia. Jest z tym trochę tak jak ze wspomnieniami z dzieciństwa – każdy ma swoje, ale podobne przeżycia ewidentnie zbliżają do siebie niektórych ludzi. Nie można jednak żyć tylko przeszłością, pielęgnować w sobie nostalgii i płakać nad tym, że mieszka się w innych współrzędnych geograficznych.”

Marjane Satrapi (1969) irańsko-francuska pisarka, autorka komiksów, reżyserka filmów animowanych

Źródło: Anna Bielak, Jestem zdegustowana http://www.dwutygodnik.com/artykul/4191/, Dwutygodnik.com nr 98/2012.

O ludziach , O sztuce , O sile , O przeszłości

„Nacjonalizm prowadzi do wojny.”

François Mitterrand (1916–1996) polityk francuski

O wojnie

„Nacjonalizm europejski jest zasadniczo antyamerykański, drugoplanowo antyrosyjski. On jest priorytetowo antyamerykański ponieważ USA są silniejszą od ZSRR potęgą na poziomie rywalizacji ekonomicznej.”

Jean-François Thiriart (1922–1992)

w 1967.
Źródło: Kornel Sawiński, Związek Radziecki w geopolityce Jeana Thiriarta, geopolityka.org, 3 listopada 2009 http://www.geopolityka.org/analizy/249-zwiazek-radziecki-w-geopolityce-jeana-thiriarta

„Tani nacjonalizm.”

Artur Zawisza (1969) polski działacz polityczny, filozof

o programie Ligi Polskich Rodzin.
Źródło: Kawa na ławę, TVN

O kawie

„Gdy czujemy się samotni, opuszczeni, bezsilni i mali, wierzymy, że chronić nas może skutecznie tylko religia lub nacjonalizm.”

Stefan Pacek (1938)

O religii

„Rządowe błogosławieństwo dla skrajnego nacjonalizmu źle wróży dalszemu rozwojowi wypadków. Światowy Kongres Ujgurów, którym kieruję, jak Dalajlama i Tybetańczycy opowiada się za pokojową walką o samostanowienie oraz poszanowanie praw człowieka i demokrację. Hanowie i Ujgurzy muszą rozpocząć dialog oparty na zaufaniu, wzajemnym szacunku i równości. Obecna polityka chińskiego rządu czyni to jednak niemożliwym.”

Rabije Kadir (1947)

Źródło: Prawdziwa historia ujgurskich protestów, hfhrpol.waw.pl, 7 stycznia 2009 http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=961

O demokracji , O zaufaniu , O historii , O walce

„Nie potrafiłem i nie potrafię zatłumanić się narodowo. Bardzo być może, że nacjonalizmu nie znoszę jeszcze bardziej niż komunizmu, i gdybym był bardzo bogaty, to ufundowałbym na jakiś naszym uniwersytecie katedrę kosmopolityzmu i przytomności.”

Andrzej Bobkowski (1913–1961) polski pisarz i przedsiębiorca emigracyjny

26 grudnia 1942.
Szkice piórkiem

„Nie umiałbym powiedzieć, gdzie pierwej, we Francji, czy we Włoszech, użyto wyrazu „nacjonalizm” dla określenia nowego ruchu narodowego. Byłem zawsze zdania, że to termin nieszczęśliwy, osłabiający wartość ruchu i myśli, którą ten ruch wyrażał. Wszelki „izm” mieści w sobie pojęcie doktryny, kierunku myśli, obok którego jest miejsce na inne, równorzędne z nim kierunki. Naród jest jedyną w świecie naszej cywilizacji postacią bytu społecznego, obowiązki względem narodu są obowiązkami, z których nikomu z jego członków nie wolno się wyłamywać: wszyscy jego synowie winni dla niego pracować i o jego byt walczyć, czynić wysiłki, ażeby podnieść jego wartość jak najwyżej, wydobyć z niego jak największą energię w pracy twórczej i w obronie narodowego bytu. Wszelkie „izmy”, które tych obowiązków nie uznają, które niszczą ich poczucie w duszach ludzkich, są nieprawowite.”

Roman Dmowski (1864–1939) polski polityk

Źródło: Kościół, naród i państwo, 1927

O duszy , O myślach , O wysiłku , O myśleniu

„Odrębna sprawa, to przyczyny pozytywnej reakcji części ludności żydowskiej na sytuację stworzoną przez władzę radziecką. Nie wolno zapominać, że owi młodzi ludzie, dla których w Polsce nie było miejsca, którzy poniżani na każdym kroku garnęli się do ruchów radykalnych, czy to komunizmu czy żydowskiego nacjonalizmu w którejś z wielu jego odmian, poczuli się równouprawnieni, zyskiwali poczucie własnej wartości, więcej, wstępując do milicji czy zasiadając w radach przeobrażali się z pariasów w ludzi reprezentujących władzę. Trzeba było czasu, aby pojęli, iż Sowieci, wykorzystując Żydów jako narzędzie swojej polityki, zdecydowanie negatywnie odnoszą się do ich aspiracji – religijnych, kulturowych, narodowych.”

Krystyna Kersten (1931–2008) polski historyk

Polacy-Żydzi-Komunizm. Anatomia półprawd 1939–1968
Źródło: s. 29.

O ludziach , O czasie , O zapominaniu

„Dlatego biskup Czaja przestrzega, że historia się nie skończyła. I że PiS nie będzie rządził do końca świata. Że reakcją Polek i Polaków na PiSowski autorytaryzm, nepotyzm i katolicki nacjonalizm może być odrzucenie również i Kościoła, który dziś bezkrytycznie popiera rządy PiS. I milczy, gdy niszczy się państwo prawa.”

Jarosław Makowski (1973)

komentarz do wypowiedzi biskupa Andrzeja Czai z września 2016 krytykującej niektóre poczynania rządu Prawa i Sprawiedliwości.
Źródło: Jarosław Makowski: Czy Kościół się budzi? Księża kontra „dobra zmiana” http://www.newsweek.pl/opinie/ksieza-i-pis,artykuly,397680,1.html, newsweek.pl, 25 września 2016.

O sprawiedliwości , O historii , O zmianach

„Żyjemy w domu, w którym patriotyzm jest mylony z nacjonalizmem. Patriotyzm to uczucia i czyny dla ojczyzny. Nacjonalizm to budowanie na lęku mechanizmów obronnych służących zaprzeczaniu narodowym wstydom. Na przykład: będę dumny z Kościuszki i Skłodowskiej-Curie, ale o Jedwabne oskarżę Niemców i Żydów.(…) [W] nacjonalizmie jest dramatyczny ładunek agresji udającej dumę. W skrajnej formie nacjonalizm to niedojrzały patriotyzm, którego symbolem jest kibol z pałką bejsbolową z wymalowanym znakiem Powstania Warszawskiego. Dla mnie nacjonalizm to sprofanowane, zhańbione sacrum.”

Bogdan de Barbaro (1949)

Źródło: Karmieni nienawiścią. Dziś agresja wobec innych jest zachowaniem pożądanym, a jeśli potępianym to przez te niecne elity – mówi prof. Bogdan de Barbaro, psychiatra, współautor wydanej właśnie książki „Polska na kozetce”. Rozmawia Aleksandra Pawlicka, „Newsweek”, 5–11 grudnia 2016, s. 39.

O książkach , O zachowaniu , O emocjach , O domu