„Rzeczpospolita wierzyła w uszlachetniającą moc wolności i prawa. Pouczała ją własna historia.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Srebrny wiek, Część I
Źródło: s. 44.
Paweł Jasienica cytaty
46 0
Paweł Jasienica
Data urodzenia: 10. Listopad 1909
Data zgonu: 19. Sierpień 1970
Paweł Jasienica, właściwie Leon Lech Beynar – polski historyk, pisarz historyczny, eseista i publicysta „Tygodnika Powszechnego”.
Autor cyklu esejów historycznych Polska Piastów , Polska Jagiellonów , Rzeczpospolita Obojga Narodów , w którym przedstawił własną i publicystyczną koncepcję filozofii historii Polski, wyłożoną wcześniej w Myślach o dawnej Polsce ; cykl ten, poświęcony dziejom przedrozbiorowym, zyskał wielką popularność. Sam Jasienica o cyklu esejów pisał: „Książki, które piszę, nie roszczą sobie żadnych pretensji do rangi dzieł naukowych, nie są podręcznikami ani popularyzacją nauki. To są zwyczajne eseje. [...] Esejowi przysługują te same prawa, którymi się cieszy dramat, poezja czy powieść”.
Dzieło
Słowiański rodowód
Paweł JasienicaCytaty Paweł Jasienica
„Dziwnie łatwo przychodzi ideologom odkrywanie rozmaitych praw historii, które z reguły posiadają pewną cechę wspólną. Żądają mianowicie władzy absolutnej dla swych odkrywców. Na szczęście istnieją jednak, ustalone w drodze nie podlegającego zakwestionowaniu doświadczenia, tak zwane prawa przyrody.“
Rozważania o wojnie domowej
Źródło: wyd. Kraków 1989, s. 85
„Wbrew argumentom wysuwanym przez świetnych nieraz pisarzy nie zamierzam przyłączać się do obozu przeciwników Wielkiej Rewolucji. Usiłuję tylko od tego, co w niej było naprawdę wielkie, oddzielić straszne skutki zarozumiałej tępoty, przystrojonej w kostium wizjonerstwa.“
Rozważania o wojnie domowej
Źródło: wyd. Warszawa 2008
„Samo liberum veto nie wynikało ze zbiorowego obłędu ani z wrodzonego instynktu anarchicznego. Było logicznym, tak! zupełnie logicznym ukoronowaniem ustroju, gwarancją jego bytu. Skoro państwo przemienione zostało w rzeszę samodzielnych domen magnackich, to zasada głosowania większością stała się nie do przyjęcia. Magnat – dajmy na to wielkopolski – natychmiast utraciłby swą przez antenatów uzyskaną pozycję, gdyby musiał podporządkować się prawu uchwalonemu przez Małopolan i Litwinów. Dla niego liberum veto było naprawdę „źrenicą wolności”, pojmowanej jako faktyczna suwerenność.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Dzieje agonii, Część III
Źródło: s. 199.
„Korona polska dla Jagiełły to była wartość i cena wręcz ogromna. Wielkie Księstwo Litewskie zostało pod względem terytorialnym bardziej czy mniej teoretycznie „przyłączone” do Polski, natomiast ta ostatnia w sposób jak najbardziej rzeczywisty włączyła się do dotychczasowej polityki litewskiej.“
— Paweł Jasienica, książka Polska Jagiellonów
Polska Jagiellonów
Źródło: s. 64.
„Widok złej roboty, partackiego wykonawstwa, demoralizuje ludzi szybko, gruntownie i trwale.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Srebrny wiek, Część I
Źródło: s. 348.
„Biorąc rzecz politycznie, Kościół katolicki jest ustrojem monarchicznym.“
— Paweł Jasienica, książka Polska Piastów
Polska Piastów
Źródło: wyd. Warszawa 2007, s. 53–54
„Dyktatorskie rządzenie wiedzą o przeszłości zalicza się do znanych i w gorzej niż smutny sposób skutecznych środków kierowania teraźniejszością.“
Rozważania o wojnie domowej
Źródło: wyd. Warszawa 2008
„Wyliczając przyczyny „upadku Polski” pisze się o anarchii wewnętrznej, o zaborczości sąsiadów, lecz z reguły zapomina się o kontrreformacji. Dzieje się tak dlatego oczywiście, że niemal wszyscy z uporem mówią o „upadku Polski” tylko, podczas gdy klęska spotkała Rzeczpospolitą, organizm wieloplemienny i wielowyznaniowy. Za Stefana I krajowi prawosławni stali wiernie przy królu krakowskim. Przy koronacji Katarzyny II asystował białoruski hierarcha cerkiewny, Jerzy Konisski, będący formalnie obywatelem Rzeczypospolitej, lecz duchowo poddanym Kremla. Nie sposób, niestety, nazywać go zdrajcą.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Dzieje agonii, Część III
Źródło: s. 262–263.
„Doktryny zakorzeniają się najlepiej w umysłach tępawych i dokonywają tam strasznych spustoszeń. Kardynał Richelieu sprzyjał protestanckiej Szwecji przeciwko katolickiemu cesarzowi.(…) W Rzeczypospolitej też nie brakowało ludzi umiejących odróżniać religię od polityki. Nie do nich jednak należała władza i prawo do decyzji. W sprawach wymagających giętkości Zygmunt postępował ze sztywną powagą człowieka ograniczonego.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Srebrny wiek, Część I
Źródło: s. 328.
„Wielkie rody utyły w Rzeczypospolitej nie na prywatnej, lecz na państwowej zarówno roli, jak i soli, bo i jedno, i drugie otrzymawszy na własność lub w równający się własności pacht. Na tym polegał tragiczny absurd działania władzy.
Magnat nisko kłaniał się sobolowym kołpakiem panom braciom, gardłował o równościach herbowych. (…) I cóż stąd, że sługa, jeśli szlachcic! – grzmiał (…). Quasi-demokratyczna teoria sprzyjała dyktatorskiej praktyce. Tumaniła i moralnie rozbrajała tłum.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Calamitatis regnum, Część II
Źródło: s. 50–51.
„Król szwedzki dziękował za dobre chęci, obiecywał przyjaźń, zażądał zaś drobiazgu: detronizacji Augusta II.(…) Żądanie detronizacji nie byłoby niedorzecznością, gdyby zamieszkiwali państwo sami magnaci i posesjonaci grubego kalibru. Dla drobiazgu szlacheckiego, dla mieszczanina i chłopa August II nie był jednak kontrahentem, który dobrze zapłacił za wybór, a obiecał dać jeszcze więcej, lecz prawowitym, namaszczonym, ukoronowanym monarchą. Korupcja przeżarła w Rzeczypospolitej same wierzchołki struktury społecznej, co stało niżej, to było ciemne, religijnie sfanatyzowane, przeważnie apatyczne, lecz wcale nie zdradzieckie.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Dzieje agonii, Część III
Źródło: s. 52–53.
„Ciemna przeszłość i wspólne grzechy to niezły cement na tym padole.“
Źródło: Ostatnia z rodu, Warszawa 1988, wyd. Czytelnik, s. 161.
„W epoce Wazów Rzeczpospolita dotknięta została rozkładem moralnym, który okazał się złem najstraszniejszym, bez porównania gorszym od wszystkich spustoszeń materialnych. Kto szanuje fakty i się z nimi liczy, ten powie, że inaczej być nie mogło. Trzej kolejni władcy Rzeczpospolitej zdradzali ją – niekiedy politycznie, moralnie bez przerwy. To musiało zrodzić następstwa, bo było szkołą odczuwania i myślenia. Władza istnieje po to, aby służyć społeczności. Rzeczpospolita dorobiła się tego pojęcia już za Jagiellonów.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Calamitatis regnum, Część II
Źródło: s. 238.
„Despotyzmy z reguły wykrzykują o własnych krzywdach, wydaje im się podejrzane, że inaczej myślący korzystają z przywileju oddychania świeżym powietrzem i chodzenia na dwóch nogach. Prawidła zdrowego rozsądku nie obowiązują w Ciemnogrodach.“
— Paweł Jasienica, książka Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Dzieje agonii, Część III
Źródło: s. 269–270.
„Kościół katolicki bowiem, to nie tylko wiara i dziedzictwo kulturalne, lecz również zwarta organizacja kleru, dążąca do własnych celów politycznych, potęgi materialnej, a nade wszystko do władzy.“
— Paweł Jasienica, książka Polska Piastów
Polska Piastów
Źródło: wyd. Warszawa 1997, s. 50
