Cytaty na temat wagon (38 cytatów) | Cytaty sławnych ludzi

„Nam nie wolno w tej sprawie przekroczyć granicy, a tą granicą jest fakt, że Niemiec jest człowiekiem! I nie wolno nikomu (…) godności ludzkiej w tym Niemcu poniewierać! (…) Uważajmy, byśmy na siebie nie ściągnęli hańby takiej, jak Niemcy na siebie. (…) Widziałem transport jeńców pomęczonych, spoconych, pochylonych cierpieniem. Przyjeżdża pociąg, otwarte wagony, kobiety polskie rzucają przekleństwa.(…) Co to ma znaczyć?! Takich rzeczy nie wolno robić, jeśli się chce być prawdziwym człowiekiem.”

Jan Zieja (1897–1991) polski duchowny katolicki, kapelan Szarych Szeregów i Armii Krajowej

w sierpniu 1945 r.
Źródło: Magdalena Grochowska, Zieja. Stoję na rynku nienajęty, wyborcza.pl, 12 września 2011 http://wyborcza.pl/1,76842,10263125,Zieja__Stoje_na_rynku_nienajety.html?as=18&startsz=x

O kobietach , O cierpieniu

„Miej tylko tyle, co można zabrać ze sobą: poznaj języki, poznaj obce kraje, poznaj ludzi. Niech pamięć będzie twoją sakwą podróżną. Zapamiętuj! Zapamiętuj! Tylko te gorzkie ziarna może kiedyś wzejdą. Rozejrzyj się dokoła – otaczają cię ludzie. Może któregoś z nich będziesz potem wspominał całe życie i palce gryźć będziesz, żeś go nie wypytał. I mów mniej – a więcej usłyszysz. Między wyspami Archipelagu rozsnute są cienkie nici żywotów ludzkich. Przędą się, stykają ze sobą – choćby w takim półciemnym, turkoczącym wagonie, później znów rozchodzą się na wieki, ty zaś nastaw ucha na ciche ich brzęczenie i na równy stukot, co dochodzi spod podłogi. To postukuje przecież – wrzeciono życia.”

Aleksander Sołżenicyn (1918–2008) rosyjski prozaik, noblista

Archipelag Gułag

O życiu , O ludziach , O wieku

„Sól w nasze rany, cały wagon soli
By nie powiedział kto, że go nie boli”

Rafał Wojaczek (1945–1971) polski poeta

Źródło: Sól

„Wysypała się oto z wagonów w tę noc aszchabadzką gromadka małych nędzarzy, pozbawionych wszystkiego – włącznie z sercem rodzicielskim, które zastygło gdzieś pod śniegiem… Kołysała się tylko na wietrze stacyjna lampa, rzucając raz cień, a raz światło na umęczone, wymizerowane twarze dzieci. Tragiczna gromada wyciągnęła się w długi pochód. Parami – parami szło nieszczęście z chorobą, głód z wszami – do autobusów, ledwo wlokąc nogami… Halo, halo, czyż nie widzicie, że w tych autobusach jadą najnieszczęśliwsze na świecie dzieci, dzieci więźniowie, dzieci wykolejeńcy, dzieci sieroty, dzieci starcy.”

Hanka Ordonówna (1902–1950) polska aktorka, piosenkarka, tancerka

o swoich podopiecznych, wychowankach sierocińca w Aszchabadzie.
Źródło: Sławomir Koper, Ordonka, „Uważam Rze Historia”, cyt. za: „Rzeczpospolita”, 25 września 2012 http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/143534.html?josso_assertion_id=C3C8B5D7ED8D5276

O głodzie , O nieszczęściu , O dzieciach , O historii

„Czy to był dobry pomysł wypełniać pustkę kobietą
jak ramę w opuszczonym oknie pociągu nie wiedząc
czy jest się na peronie czy w wagonie Ani nawet kto odjeżdża a kto
zostaje skoro pociąg skończył bieg na pierwszej stacji
A samolot kończy lot A statek co kończy?”

Bohdan Zadura (1945) poeta polski, krytyk literacki, tłumacz

Źródło: Ostatni sztych?

O kobietach

„Kiedy wiele lat później pojechałem w Brazylii na wycieczkę, pociąg zatrzymał się obok rzeźni. Na odgłos jadących wagonów trzymane w zagrodach bydło podbiegało do płotu i wpatrywało się w pociąg. Stało blisko mojego okna, przepychając się i patrząc na mnie przez ten płot. Wówczas sobie pomyślałem: „Tak właśnie wyglądali ci ludzie w Polsce, tacy ufni, na chwilę przed znalezieniem się w puszkach”. Nie mogłem potem jeść mięsa z puszek. Te wielkie oczy… które na mnie patrzyły… nie wiedząc, że za chwilę wszystkie zgasną.”

Franz Stangl (1908–1971) Austriak, komendant obozów koncentracyjnych

Źródło: Gita Sereny, W stronę ciemności. Rozmowy z komendantem Treblinki, wyd. Cyklady, Warszawa 2002, s. 174.

O ludziach

„Po występach w Las Vegas zostałam zaangażowana do Wytwórni Filmowej Metro-Goldwyn-Mayer. Tu wspólnie z Glen Fordem grałam w pełnometrażowym kolorowym westernie Niebo z pistoletem. Część zdjęć do tego filmu kręciliśmy w Colorado, a część w atelier Hollywoodzkim. Film ten wejdzie na ekrany Ameryki w 1969 roku. Gram w nim francuską dziewczynę. Wystąpiłam także w drugim filmie amerykańskim pod tytułem Malowany wagon to western-musichall. Gram w nim amerykańską dziewczyną obok znanego aktora Lee Marvina. Ten kolejny film kręciła wytwórnia Paramount w Colorado i w Oregonie.”

Violetta Villas (1938–2011) polska piosenkarka

relacja z pobytu w Las Vegas (1968).

O relacjach

„Piszę do Ciebie z wagonu drugiej klasy, pociąg stuka na torach, a ja cały pachnę Tobą.”

Magdalena Miecznicka (1977)

Kobieta taka jak Ty

„Tamten mężczyzna mówi, że kobietom należy pomagać przy wsiadaniu do wagonu, przenosić przez błoto. (…) A mnie nikt nie pomaga wsiadać do wagonów ani nie przenosi nad kałużami, ani nie ustępuje najlepszego miejsca! A czyż nie jestem kobietą?
Popatrzcie na mnie! Popatrzcie na moje ramiona! Orałam, siałam i znosiłam zboże do spichlerzy i żaden mężczyzna nie mógł mi dorównać! A czyż nie jestem kobietą?
Mogę pracować i jeść tyle co mężczyzna – jeśli będę miała okazję – a i bat zniosę równie dobrze! A czyż nie jestem kobietą?
Urodziłam trzynaścioro dzieci i patrzyłam, jak większość została sprzedana w niewolę, a kiedy opłakiwałam je w swoim matczynym sercu, nie słyszał mnie nikt prócz Jezusa! A czyż nie jestem kobietą?”

Sojourner Truth (1797–1883)

mowa wygłoszona w 1851 w Seneca Falls na konwencji ruchu kobiecego.
Źródło: Howard Zinn, Ludowa historia Stanów Zjednoczonych. Od roku 1492 do dziś, tłum. Andrzej Wojtasik, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2016, s. 176.

O kobietach , O dzieciach , O historii , Serce

„Nim jednak do tego doszło całym swoim sercem i z całej duszy niewolniczej służyli bolszewikom w aspekcie anty-lechickim – przede wszystkim ochotnie zestawiali listy Polaków, którzy w pierwszej kolejności mieli być wywiezieni na Sybir; oni też tych Polaków, zerwanych ze snu pośród nocy, w grudniowym zmroku 1939 roku, konwojowali do najbliższej stacji kolejowej, ładowali do bydlęcych wagonów i z dzikim rechotem dawali im „krzyż na drogę.””

Edward Prus (1931–2007) historyk polski

Bluff XX wieku, Londyn 1992

O duszy , O zerwaniu , Serce

„Prowincja Ostrów miasta wyschła snu zatoka
Słońce wysoko rośnie gorączka podróży
palące czoło na szybie wagonu
w przeciągu czasu, zdarzeń, doświadczenia.”

Wojciech Gawłowski (1953) poeta polski

Źródło: Prowincja zimowego zmierzchu

O czasie , O słońcu

„Cóż wy w ogóle wiecie o życiu? Pamiętam, kiedy jeszcze uczyliśmy się w technikum, dorabialiśmy, rozładowując wagony. Jak to wyglądało? Trzy worki albo skrzynki do adresata, jedna albo dwie dla nas. W naszym kraju zawsze to tak wyglądało.”

Leonid Breżniew (1906–1982) radziecki polityk, działacz Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego

Źródło: Philippe Comte, Nagły zgon Leonida Iljicza w: Ostatnie dni dyktatorów, tłum. Anna Maria Nowak, wyd. Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 173.

„Kolejna rzeźba: dziewczynka z warszawskiego getta. Z transportu wysiadła z ostatnim bochenkiem chleba, który przyciskała do piersi, jakby w obawie, że ktoś go zabierze. Jej ciało okrywały szmaty, na głowie miała kolorową chustkę. Miała duże, sarnie oczy, a na wychudzonych i czerwonych od mrozu nogach równie czerwone buty na wysokich obcasach. W tych czerwonych butach została sama na peronie. Patrzyła na odjeżdżające wagony.”

Samuel Willenberg (1923–2016)

O butach

„Nie możemy przedstawiać sytuacji kolei na podstawie podróży w Sylwestra z zakopanego za 50 złotych, nie przedstawiajmy tego jednego przypadku jako zawalenia się całego systemu. Ja jeżdżę koleją i mogę dużo na ten temat powiedzieć – jest ogromny postęp. Sytuacja, gdy wsiada się rano do pociągu i można zjeść pyszne śniadanie w wagonie restauracyjnym to sytuacja nowa.”

Jarosław Gugała (1959) polski dziennikarz i dyplomata

Źródło: tokfm.pl, 3 stycznia 2011 http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103085,8897237,_Podroz_koleja_po_Sylwestrze__Odkad_pamietam_to_rzeznia_.html

„Bo ja, proszę pana, byłem świadkiem. Oglądałem likwidację getta w moich Siedlcach. Nie zapomnę, siedzi to we mnie. Byłem, proszę pana, pomocnikiem murarza, pracowałem na rampie kolejowej, kiedy ich prowadzili przez całe miasto. Stały wagony, wysypane wapnem niegaszonym, załadowano ich, biednych, zwyczajnych ludzi, ohyda. Był tam pan Zając – miał sklepik, gdzie kupowałem razem z mamą. Pan Ganiewski, fotograf. Pojechali do Treblinki. Pociąg odjechał, na rampie zostało kilku młodych chłopaków, żeby posprzątać, wyczyścić. Rampa pokryta krwią, jakieś chustki, stare walizki, śmieci, strzępy ubrań, mycki, mój Boże wszystko, co zostaje po ludziach. Patrzę, a jednym z tych zostawionych chłopaków jest mój kolega z gimnazjum, młodszy trochę. Znałem tę rodzinę, kolega nazywał się Szymek Różowykwiat. Jego tata był wspaniałym krawcem. Udawałem, że coś muruję, podszedłem do Szymka. Opowiedział mi najstraszniejszą historię, jaką kiedykolwiek słyszałem. No więc wpadli do nich nocą, byli już spakowani. Pan Różowykwiat coś powiedział, to go zastrzelili. Potem Heńka, Szymkowego brata. Potem mamę Szymka. A najmłodszego brata esesman chwycił za nóżkę, rozkręcił i głową o ścianę. Zabił. Wie pan, chciałem pomóc, nawet coś Szymkowi mówiłem, żeby uciekał, przyszedł do nas do domu. Ale nic nie mogłem więcej. Szymek wtedy nie przyszedł. Ale w moich snach przychodzi. Jeszcze dzisiaj. Gładzę go wtedy, w tym śnie, po głowie i przepraszam, bo przecież nie ochroniłem go, nie pomogłem.”

Robert Rogalski (1920) aktor polski

Źródło: Paweł Smoleński, Opowiedziałem o tym, co dla mnie ważne, „Gazeta Wyborcza” http://wyborcza.pl/magazyn/1,129628,12911524,Opowiedzialem_o_tym__co_dla_mnie_wazne.html, 23 listopada 2012

O Bogu , O ludziach , O rodzinie , O domu

„Na małej stacji w wiosce Poronin,
Gdy pociąg stanął wśród zgrzytu szyn,
Wysiadł z wagonu ojciec, a po nim
Raźno wyskoczył na peron syn.

Wyszli na drogę. Wesoło idą.
Wartko, radośnie płynie im czas,
Gdy podziwiają wspaniały widok:
Góry i chmury, strumień i las.

Ożywczy strumyk chłodził im mile,
Przez kładkę przeszli na drugi brzeg.
Ojciec przystanął, pomyślał chwilę
Spojrzał na syna i tak mu rzekł:

„Tu, po tych dróżkach, dawno już temu
Za moich młodych dziecinnych lat
Chodził na spacer człowiek, któremu
Nową epokę zawdzięcza świat.

Wiesz, o kim mówię?” „Wiem, o Leninie.
Czy Lenin tutaj mieszkał, tu żył?”
„Tak, na tej ziemi, tu, w Poroninie
Przed żandarmami cara się krył.

Nim rewolucja wstrząsnęła światem,
Zanim się carski zawalił tron,
Lenin dwukrotnie mieszkał tu latem,
Tu swe zwycięstwa obmyślał on.

Tu przemyśliwał nad tym jak skruszyć
W ojczyźnie swojej ucisku rząd…
Tutaj przyjmował proletariuszy
I swe wskazania dawał im stąd”.”

Janusz Minkiewicz (1914–1981) pisarz polski, satyryk

Źródło: Lenin w Poroninie

O świecie , O czasie , O ojczyźnie

„Śląski pejzaż, jego estetyczna forma – to wiem na pewno – był i jest dla mnie silną inspiracją. Atmosferę śląskich miast, klimat tutejszych ulic, zaułków i placów można wyłowić zwłaszcza w moich najbardziej drastycznych sztukach, w Helmuciku czy Entartete Kunst. Wiem, to jest pejzaż – obiektywnie biorąc – ponury i okrutny. Niedawno jechałem pociągiem do Opola i zastanawiałem się, dlaczego te widziane z okien wagonu obrazy umierającego świata są tak fascynujące. Dlaczego one mnie tak podniecają? Czy to czasem nie jest histeria artysty, którego percepcja jest, bo musi być, inna, dziwna? Przecież źródło tej fascynacji powinno się umieć nazwać. A jednak nie potrafię go precyzyjnie określić.”

Ingmar Villqist (1960)

Źródło: Krzysztof Karwat, „Tygodnik Powszechny” 29/04 http://www.teatry.art.pl/!Rozmowy/ziemiap.htm

O czasie , Obraz

„Nie jest moim zadaniem rozwiązywanie talmudycznych zagadek, ale zapytałbym cicho: dlaczego zginęli właśnie ci najubożsi i najpobożniejsi Żydzi ze Wschodu, podczas gdy paręset tysięcy najbardziej bezbożnych, zasymilowanych Żydów zachodnich mogło się uratować w Anglii lub na kontynencie amerykańskim? Według jakiego klucza diabelskiego przypadku Bóg pozwolił pojedynczym Żydom, zamkniętym już w wagonach dla bydła, wydostać się z nich przez zadrutowane otwory wentylacyjne?”

Wolf Biermann (1936) niemiecki pisarz, poeta, bard, dysydent

Źródło: Pomost pomiędzy Władysławem Szpilmanem i Wilmem Hosenfeldem złożony z 33 części, tłum. Andrzej Szpilman w: Władysław Szpilman, Pianista. Warszawskie wspomnienia 1939–1945, op. cit., s. 201–202.

O Bogu

„My nie odejdziem,
choć odejść możem
i nikt
do pracy
nie goni.
N a s z e my drzewo
na n a s z y m torze
ładujemy na n a s z e wagony.”

Włodzimierz Majakowski (1893–1930) poeta rosyjski

O odejściu , O drzewach

„Po raz pierwszy pojechałem znów do Niemiec w roku 1978 na zaproszenie Uniwersytetu w Hagen. To było już po ogłoszeniu listu episkopatu polskiego do niemieckiego, zawierającego słynne słowa „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. A wiele było do przebaczenia. Sam oglądałem eksodus Niemców z Wrocławia, szli szeregami i ciągnęli za sobą swój dobytek, właściwie resztki tego dobytku, pośpiesznie załadowanego na wózki. Tłoczyli się do wagonów i jedyną ich pociechą mogło być, że na końcu tej podróży nie czekają na nich komory gazowe. Jednak o tej pociesze nie myśleli i nawet nie musieli o tym myśleć. Nie musieli też myśleć o tym, że wypędzali ich wypędzeni. Bowiem w tym czasie Wrocław i okolice były pełne zaciągających Polaków z Lwowa, Podola, Wołynia, Polesia i można nawet było usłyszeć melodyjną mowę z okolic Wilna.”

Jerzy Łoś (1920–1998) polski matematyk

Źródło: Dankesrede aus Anlaß der Verleihung der Ehrendoktorwürde, Hagener Universitätsreden 23, Hagen: Oktober 1995, s. 39.

O myślach , O przebaczeniu , O czasie , O czekaniu

„Nawet najkonsekwentniejsi optymiści, odganiający od siebie myśl, że bydlęce wagony wiozą warszawskich Żydów nie do obozów pracy, uplasowanych gdzieś na wschodzie, ale na śmierć, nie mogli już nie zdawać sobie sprawy z tego, co się dzieje. Pojmowały to z większą lub mniejszą intensywnością i wyrazistością także dzieci; rzeczy miały się tak również wtedy, gdy rodzice starali się, jeśli nie ukrywać (byłoby to niemożliwe), to przynajmniej łagodzić straszną rzeczywistość, a więc zmniejszać strach, w jakim żyły, bo swoje już wiedziały. Lata tego nie miałem jeszcze ośmiu lat, ale docierało do mnie wiele, może nie ogarniałem wszystkich szczegółów, może ulegałem jakimś przywidzeniom i ułudom, które nie pozostawały w żadnym stosunku do realności, nie mogłem jednak nie dostrzegać tego, co się każdego dnia dzieje, nie mogłem się nie bać. Strach – można byłoby go nazwać strachem ostatecznym, bo nawet dziecko musiało dostrzec, że gra toczy się o samo istnienie – jest doskonałym nauczycielem, otwiera oczy i uszy, odbiera złudzenia. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, a może – tylko wtedy, gdy chodzi o życie. Ów strach ostateczny był także moim nauczycielem.”

Michał Głowiński (1934) polski historyk literatury

Źródło: Burza

O życiu , O śmierci , O dzieciach , O strachu

„Obóz, jak się zorientowałem. Obejmował teren około półtora kilometra kwadratowego płaskiego terenu. Otoczony był solidnym ogrodzeniem z drutu kolczastego, rozpiętego kilkoma rzędami pomiędzy drewnianymi słupami. Ogrodzenie miało ponad dwa i pół metra wysokości. Po zewnętrznej stronie przechadzały się patrole w odstępach około pięćdziesięciometrowych. Po stronie wewnętrznej strażnicy z bronią stali co jakieś piętnaście metrów. Za drutami stało kilkanaście baraków. Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniał gęsty, falujący tłum. Więźniowie tłoczyli się, przekrzykiwali. Z kolei strażnicy starali się utrzymywać ich we względnym porządku…
… Po lewej stronie od bramy, o jakieś sto metrów za ogrodzeniem, był tor kolejowy, a właściwie rodzaj rampy. Prowadził od niej do ogrodzenia chodnik zbity z desek. Na torowisku stał pociąg złożony z około trzydziestu wagonów towarowych. Były brudne i zakurzone…
… Mijaliśmy akurat jakiegoś starca. Siedział na ziemi nagi i rytmicznie kiwał się do przodu i tyłu. Jego oczy błyszczały i nieustannie mrugał powiekami. Nikt nie zwracał na niego uwagi. Obok leżało dziecko w łachmanach. Miało drgawki. Z przerażeniem spoglądało dookoła.
Tłum pulsował jakimś obłędnym rytmem. Wrzeszczeli, machali rękami, kłócili się i przeklinali. Zapewne wiedzieli, że niedługo odjadą w nieznane, a strach, głód i pragnienie potęgowały poczucie niepewności i zwierzęcego zagrożenia. Ludzie ci zostali wcześniej ograbieni z całego skromnego dobytku, jaki im pozwolono zabrać w tę podróż. Było to pięć kilogramów bagażu. Były to zwykle jakieś najpotrzebniejsze w drodze przedmioty. Poduszka, jakieś okrycie, trochę jedzenia, butelka z wodą. Czasem kosztowności czy pieniądze. Docierała tu przeważnie ludność gett, która nie miała już nic…
Pobyt w obozie nie trwał długo. Zazwyczaj nie dłużej niż cztery dni. Potem pakowano ich w wagony na śmierć. Przez czas pobytu w obozie prawie nie otrzymywali jedzenia. Zdani byli na własne zapasy.
Baraki obozowe mogły pomieścić mniej więcej połowę więźniów. Drugie tyle pozostawało na dworze. Powietrze wypełniał odór ludzkich odchodów, potu, brudu i zgnilizny…
… Oficer SS, odpowiadający zapewne za załadunek, stanął przed tłumem Żydów. Nogi rozstawił szeroko.
– Ruhe! Ruhe! Spokój! – wrzasnął. – Wszyscy Żydzi mają wejść do wagonów. Pojedziecie tam, gdzie jest dla was praca. Ma być porządek. Nie wolno się pchać ani opóźniać załadunku. Kto będzie wywoływał panikę albo stawiał opór, zostanie zastrzelony.
Przerwał i wbił wzrok w masę ludzką przed sobą. Spokojnie zaczął otwierać kaburę pistoletu. Wyjął broń. Pierwsze szeregi Żydów zaczęły się cofać. Niemiec zaśmiał się i oddał trzy strzały w tłum. W grobowej ciszy rozległ się przeszywający krzyk. Spokojnie schował pistolet.
– A teraz do wagonów! Raus! – wrzasnął.
Tłum zamarł. Z tyłu rozległy się strzały. Ludzie ławą ruszyli do przodu, krzycząc przeraźliwie. Zbliżali się do drewnianego pomostu. Ludzki strumień był jednak zbyt szeroki, aby się w nim pomieścić. Esesmani otworzyli ogień. Pędzący zaczęli padać. Rozległ się głuchy tupot nóg po deskach rampy. Teraz zaczęli strzelać strażnicy stojący przy wagonach. Tłum przyhamował.
– Ordnung! Ordnung! – wrzeszczał esesman.
Pierwsi Żydzi wpadli do wagonu. Niemcy przy drzwiach odliczali ich. Po liczbie „sto czterdzieści” esesman zawył „Halt!” i dwukrotnie strzelił. Przystanęli. Pociąg powoli szarpnął i nowy wagon wtoczył się na wysokość pomostu. Zaczęli go wypełniać nowi więźniowie.
Wedle wojskowych regulaminów wagon towarowy przeznaczony był na osiem koni lub czterdziestu żołnierzy w transporcie. Upychając ludzi na siłę i bez jakiegokolwiek bagażu, można było pomieścić w wagonie sto osób. Niemcy wydali rozkaz pakowania po stu trzydziestu, ale jeszcze dopychali dodatkową dziesiątkę. Gdy drzwi nie dały się zamknąć, tłukli na oślep kolbami, strzelali do środka wagonu, wrzeszczeli na nieszczęsnych Żydów. Ci, aby zrobić miejsce dla nowych, wspinali się na ramiona i głowy już znajdujących się wewnątrz. Z głębi wagonu dochodził jakiś potępieńczy ryk i wycie.
Gdy upchnięto już sto czterdzieści osób, strażnicy przystąpili do zamykania drzwi. Były ciężkie, wykonane z drewna obitego żelazem. Miażdżyły wystające na zewnątrz kończyny wśród wrzasków bólu. Po zasunięciu drzwi zabezpieczano je żelazną sztabą i ryglowano.
Przed załadunkiem na podłogę wagonów sypano warstwę niegaszonego wapna. Oficjalnie był to zabieg higieniczny. Chodziło o nie rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych. W praktyce wapno gwałtownie absorbowało wilgoć z powietrza. Spadała zawartość tlenu i ludzie zaczynali się dusić. Równocześnie wapno w kontakcie z ludzkimi odchodami wydzielało trujące substancje, między innymi chlor. Ten zaś dusił stłoczonych więźniów. Niemcy osiągali podwójny cel. Choroby zakaźne istotnie się nie rozprzestrzeniały, a wagon można było łatwiej po transporcie wymyć. Po drugie, transportu tego nie przeżywało wielu „podróżnych”. A o to przecież chodziło.
Czasami od polskich kolejarzy docierały informacje, że takie wagony z Żydami stały na bocznicach po kilka dni. Po otwarciu znajdowano w nich same trupy…
… Na obozowym placu pozostali zabici i konający. Strażnicy przechadzali się wolnym krokiem i dobijali ich strzałami w głowę. Wkrótce zapanowała cisza…”

Jan Karski (1914–2000) prawnik, dyplomata, wykładowca akademicki, polski kurier czasów II wojny światowej

Karski dostał się w przebraniu strażnika do obozu tranzytowego dla Żydów w Izbicy, który był „ostatnim etapem” przez obozem zagłady w Bełżcu.
Tajne państwo: opowieść o polskim Podziemiu

Koń , O miłości , O śmierci , O pieniądzach

„Ludzie żyjom ze złomu
i z uokradanych wongla na bocznicy wagonów.
Tam coś skapnie, tu coś wleci i jakoś to leci,
to gymby niy majom co wrazić niywtore dzieci.”

Dohtor Miód (1976)

o zjawisku zubożenia wśród mieszkańców Górnego Śląska.
2006 Mikrofon i siykyra
Źródło: utwór Nation

O dzieciach , O ludziach

„Policja mundurowa odegrała smutną rolę w akcjach wysiedleńczych. Na jej głowę spada krew setek tysięcy Żydów polskich złapanych przy jej współudziale i zapędzanych do „wagonów śmierci”. Taktyka Niemców była zazwyczaj następująca. Przy pierwszej akcji przesiedleńczej posługiwano się Żydowską Służbą Porządkową, która pod względem etycznym nie stała wyżej od jej polskich kolegów. Przy następnych akcjach, gdy likwidowano i Żydowską Służbę Porządkową, brano do pomocy policję polską.”

Emanuel Ringelblum (1900–1944) polski historyk narodowości żydowskiej

Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej. Uwagi i spostrzeżenia
Źródło: s. 102.

O śmierci , O pomocy

„Mnie tam luksus nie przeszkadza. Pamiętasz luksus w 45, jak my razem z elewentarzem w wagonie jechali?”

Władysław Kargul

Wypowiedzi postaci, Kochaj albo rzuć

„A czwarty wagon pełen bananów,
W piątym – bez szyb – stu chuliganów…”

Krzysztof Daukszewicz (1947) satyryk polski

Teksty satyryczne

„Lunęło na nas światło. Bo na nas były skierowane reflektory, na pociąg. Otworzyły się drzwi wagonów i zobaczyliśmy ogromne płomienie ognia znad jakichś kominów. I niesamowity duszący smród. Nie wiedzieliśmy, że palą się ludzie.”

Bogdan Bartnikowski (1932)

o obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau.
Źródło: „Niemiec mówił, że z Auschwitz wychodzi się tylko przez komin”, tvn24.pl, 26 stycznia 2015 http://www.tvn24.pl/rocznica-wyzwolenia-auschwitz-stad-wychodzi-sie-tylko-przez-komin-mowi-wiezien-auschwitz,509388,s.html

O ludziach , O świetle

„Wieżę w formie ściętego stożka wzniesiono pośrodku sowchozu „Rodzicielskie Zagródki” ze sprasowanych, zbrykietowanych w ręcznej prasie cegieł. W przedsionku wieży znajdowała się wydzielona zagroda i jakkolwiek jeszcze nie miała oprzyrządowania, było to miejsce uśmiercania zwierząt prądem o wysokim napięciu. Wisokowski i Główno nie chcieli psuć jakości mięsa przedśmiertnym przerażeniem i rozpaczliwą agonią żywych stworzeń poddanych działaniu mechanicznych narzędzi. W elektrycznej zagrodzie przeciwnie, zwierzę zostanie uprzednio poddane pieszczotom, a śmierć nastąpi w momencie ukontentowania najlepszą karmą. Obraz zwierząt pędzonych na piechotę przez bezkresy na zjedzenie do miast albo nawet zamkniętych w niewoli wagonów, wywoływał w Wisokowskim duchowy i ekonomiczny wstrząs. Krowy, a osobliwie byki, są zbyt wrażliwe, aby mogły znosić jazdę koleją, widok miast i ryczącą industrializację. Stworzeniom rozstrajają się nerwy, bez ustanku wysypują z siebie nawóz i tracą konsumpcyjną wagę. Wyliczono, że podczas jazdy koleją na odległość tysiąca wiorst krowy chudną o dziesięć i więcej procent, byki zaś całkiem marnieją, gryząc się tym, że już nigdy nie przyjdzie im się parzyć…”

Andriej Płatonow (1899–1951) pisarz rosyjski

Juwenilne morze

O śmierci , O odległości , O zwierzętach , Obraz

„To jest straszna rzecz, kiedy się idzie tak spokojnie na śmierć. To jest znacznie trudniejsze od strzelania. Przecież o wiele łatwiej się umiera strzelając, o wiele łatwiej było umierać nam niż człowiekowi, który idzie do wagonu, a potem jedzie wagonem, a potem kopie sobie dół, a potem rozbiera się do naga… Już to rozumiesz?”

Hanna Krall książka Zdążyć przed Panem Bogiem

Zdążyć przed Panem Bogiem

O śmierci

„(…) oto załapał się na ostatni wagon pociągu do nowej ery, a doprawdy niewielu z jego pokolenia nań zdążyło.”

Jacek Dukaj książka Czarne oceany

Czarne oceany
Źródło: rozdział 4, Pająk nocą

„Suzuki Wagon R nie należy tak po prostu unikać. Należy go unikać w taki sposób, w jaki unika się seksu bez zabezpieczeń z etiopskim transwestytą.”

Jeremy Clarkson (1960) angielski dziennikarz motoryzacyjny

O seksie

„Regent nader zręcznie wprasował się do autobusu, który na pełnym gazie pędził w kierunku placu Arbackiego, i umknął. Iwan, zgubiwszy jednego ze ściganych, całą swoją uwagę skoncentrował na kocurze i zobaczył, że dziwny ów kot podszedł do drzwi wagonu motorowego linii A, który stał na przystanku, bezczelnie odepchnął wrzeszczącą kobietę, chwycił za poręcz i nawet wykonał próbę wręczenia konduktorce dziesiątaka przez otwarte z powodu upału okno.
Zachowanie się kota wstrząsnęło Iwanem do tego stopnia, że zastygł nieruchomo obok sklepu kolonialnego na rogu, i wtedy zdumiał się po raz drugi, i to znacznie silniej, tym razem za przyczyną konduktorki. Ta, skoro tylko zobaczyła włażącego do tramwaju kota, wrzasnęła, dygocąc z wściekłości:
-Kotom nie wolno! Z kotami nie wolno! Psik! Wyłaź, bo zawołam milicjanta!
Ani konduktorki, ani pasażerów nie zdziwiło to, co było najdziwniejsze – nie to więc, że kot pakuje się do tramwaju, to byłoby jeszcze pół biedy, ale to, że zamierza zapłacić za bilet!
Kot okazał się zwierzakiem nie tylko wypłacalnym, ale także zdyscyplinowanym. Na pierwszy okrzyk konduktorki przerwał natarcie, opuścił stopień i pocierając monetą o wąsy, usiadł na przystanku. Ale gdy tylko konduktorka szarpnęła dzwonek i tramwaj ruszył, kocur postąpił tak, jak postąpiłby każdy, kogo wyrzucają z tramwaju, a kto mimo to jechać musi. Przeczekał, aż miną go wszystkie trzy wagony, po czym wskoczył na tylny zderzak ostatniego, łapą objął sterczącą nad zderzakiem gumową rurę i pojechał, zaoszczędziwszy w ten sposób dziesięć kopiejek.”

Michaił Bułhakow książka Mistrz i Małgorzata

The Master and Margarita

O kotach , O kobietach , O zachowaniu , Szarpnięcie

„Wyobraźnię podnieca niesłychanie tajemniczość. Kiedyś, kiedy ciągle objeżdżałem Europę, wjeżdżając do jakiegoś miasta, zaraz kupowałem plan tego miasta i już nikogo nie pytając, obchodziłem główne ulice i zwiedzałem interesujące gmachy. Potem zrozumiałem, że w ten sposób pozbawiałem siebie głównego uroku podróży, którym jest nieznaność, niespodziewaność. Zrozumiałem, że podróż jest rozkoszna taka właśnie, jaką pamiętam z dzieciństwa, kiedy rozbudzono mnie w wagonie i rozespanego wsadzono do karety; była to noc czy późny wieczór i przez okna tej karety widziałem tylko wielkie ulice, niespodziewane ich skręty w ciemne zaułki, cienie kościołów czy pomników, policjanta na koniu, który czegoś stał przy oknie naszej karety, gdy stanęła. Zdaje się, że to był Wiedeń. Nie darmo światłocień Caravaggia zachwyca nas w wieku XVII. Najciekawiej jest, jak czegoś nie wiemy.”

Stanisław Mackiewicz (1896–1966) premier Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Wychodźstwie

Stanisław August
Źródło: s. 42

O nocy , O wieku , O dzieciństwie , O pewności siebie

„Życia swojego nie spędziłem ani na piecu, ani na wygodach. Nie miałem nadzwyczajnego powodu przywiązania się do wiejskich śmieci, prowadząc przez dziesiątki lat tułaczy, niemal cygański żywot. Rozbratu z rodziną, trwającego nieraz tygodnie i miesiące, nie uważałem za nieszczęście ani za ofiarę. Nie odczuwałem przykrej różnicy pomiędzy wagonem kolejowym a moim mieszkaniem. Nierzadko zmuszała mnie do tego twarda konieczność, ale częściej robiłem to z własnej woli. Wszędzie mi było prawie jednako i wszędzie czułem się dobrze.”

Wincenty Witos (1874–1945) polski działacz ruchu ludowego, premier II Rzeczypospolitej

Moje wspomnienia
Źródło: s. 28.

O piekle , O nieszczęściu , O rodzinie

„Wojenni niemieccy przywódcy użyli przeciwko Rosji najbardziej zabójczego rodzaju broni. Przetransportowali Lenina w zapieczętowanym wagonie, niczym zarazek dżumy, ze Szwajcarii do Rosji.”

Winston Churchill (1874–1965) premier Wielkiej Brytanii

o przewiezieniu Włodzimierza Lenina ze Szwajcarii do Rosji przez Niemcy w 1917.
Źródło: twojahistoria.pl https://twojahistoria.pl/2017/10/18/kto-naprawde-sfinansowal-rewolucje-pazdziernikowa/, 18 października 2017.

„Zrywali się z posłań, symulowali zdrowych, byle tylko nie zostać, byle wyjechać i uratować się. (…) Chory uśmiechał się, koledzy brali go pod ramiona, dyskretnie podtrzymywali przy przeglądzie przedzaładowczym i w końcu wpychali do wagonów, gdzie walił się taki na podłogę, ale radował się, że jedzie, że nie zostaje.”

Klemens Rudnicki (1897–1992) wojskowy polski, generał brygady

o reakcjach chorych żołnierzy na wieść o możliwości ewakuacji z ZSRR Armii Andersa w 1942.
Źródło: Dariusz Kaliński, To była armia nędzarzy. Jak powstało wojsko Andersa https://ciekawostkihistoryczne.pl/2015/10/03/to-byla-armia-nedzarzy-jak-powstalo-wojsko-andersa/#2, ciekawostkihistoryczne.pl, 3 października 2015.

„Spora część żyjących obecnie pamięta jeszcze okupację i istniejący wtedy terror i ograniczenia, m. in. w zaopatrzeniu w żywność. Inni wiedzą o nich z opowieści, literatury czy nauki. Nie tak było we Francji. Tam wszystko było inaczej. Niemcy nie występowali jako dumni zdobywcy. Do Francuzów odnosili się chyba z pewnym kompleksem niższości. Nie było mowy o wykorzystywaniu w codziennym życiu stanowiska zwycięzców. Gdy Niemiec czegoś potrzebował, stawał grzecznie na końcu kolejki i nie pomstował, gdy zabrakło dla niego, np. miejsca w wagonie sypialnym, biletu do teatru czy na koncert. Gdy Niemiec chciał się o czymś poinformować w sklepie czy na ulicy, kłaniał się grzecznie upatrzonemu Francuzowi i starał się, choćby najbardziej łamaną francuszczyzną, wyjaśnić mu swoje życzenie. Nawet gdy Francuz odpowiedział mu po niemiecku, Niemiec nie porzucał wysiłków mówienia po francusku.”

Kazimierz Leski (1912–2000) inżynier polski, żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego

Źródło: Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989, s. 240–241.

O literaturze , O wysiłku , O nauce

„Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie byłem w transporcie na wschód. Jechaliśmy źle traktowani, stłoczeni w okratowanych, bydlęcych wagonach. Myśli były różne.”

Czesław Cywiński (1926–2010) żołnierz AK, więzień łagrów, prezes Światowego Związku AK, honorowy obywatel Warszawy

Źródło: Czesław Cywiński – kustosz pamięci AK http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1395428,Czeslaw-Cywinski---kustosz-pamieci-AK, polskieradio.pl, 10 marca 2016.

O myślach , O myśleniu