Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort cytaty

„Patrząc na to, co się dzieje w świecie, poweselałby w końcu największy mizantrop, a Heraklit umarł ze śmiechu.”

„Dwie są rzeczy, które kochałem nad życie: kobiety i celibat.”

„Mało jest wad, które w tym stopniu przeszkadzają w pozyskaniu licznych przyjaciół, w jakim mogą to sprawić zbyt wielkie zalety.”

„Widziałem w wielkim świecie tylko niestrawne obiady, nudne kolacje, nieszczere rozmowy, stosunki bez przyjaźni, ruję bez miłości.”

„Pamiętniki, jakie pozostawiają po sobie ludzie wybitni lub literaci, nawet najskromniejsi, jako dokumenty do historii swego życia, zdradzają ukrywaną próżność i przypominają owego świętego, co pozostawił pięćkroć sto tysięcy na koszty swej kanonizacji.”

„N. powiadał, że człowiek rozumny, przenikliwy i widzący społeczeństwo takim, jak jest, znalazłby wszędzie tylko gorycz. Trzeba brać rzeczy od wesołej strony, przyzwyczaić się patrzeć na ludzi jak na pajaców, a na społeczeństwo jak na deskę, po której ci pajace skaczą.”

„Ilu ludzi piętnowało nadużycia władzy do chwili, póki sami nie stali się jej depozytariuszami i z kolei nie otrzymali możliwości nadużywania jej.”

„Wyrzekłem się przyjaźni dwóch ludzi; jednego, bo nigdy nie mówił ze mną o sobie, drugiego, bo nigdy nie mówił ze mną o mnie.”

„Miłość powinna być rozkoszą jedynie subtelnych dusz. Kiedy widzę ludzi pospolitych biorących się do kochania, mam ochotę powiedzieć: – Czego wy tutaj szukacie? Karty, żarcie, ambicja, to dla was, kanalie!”

„Słabość charakteru lub brak myśli, jednym słowem wszystko, co staje na przeszkodzie, żebyśmy mogli przestawać sami z sobą, chroni wielu ludzi przed mizantropią.”

„Powszechna jest wiara, że sztuka podobania się należy do najskuteczniejszych środków dorobienia się majątku: umieć się nudzić jest sztuką popłacającą o wiele więcej. Talent do robienia majątku, jak również powodzenie u kobiet, cały niemal sprowadza się do tej sztuki.”

„N. powiadał pewnemu człowiekowi, który nie wiedział, że kocha go pewna kobieta: Pan jest jeszcze bardzo młody, umie pan czytać tylko wielkie litery.”

„Pewien człowiek rozumny utrzymywał wobec milionerów, że można być szczęśliwym posiadając sześć tysięcy franków renty. Ci oponowali z niechęcią, a nawet z uniesieniem. Opuściwszy towarzystwo, zastanawiał się człowiek rozumny nad przyczyną niechęci ze strony ludzi, którzy darzyli go przyjaźnią. W końcu ją znalazł. Niechęć pochodziła stąd, że dał im do zrozumienia, że jest od nich niezależny. Każdy człowiek posiadający małe potrzeby zdaje się grozić bogatym, że co chwila gotów się im wymknąć. Tyrani spostrzegają, że tracą niewolnika. Refleksję tę można zastosować do wszystkich namiętności w ogóle. Człowiek, który zwyciężył pociąg miłosny, okazuje obojętność, zawsze wstrętną w oczach kobiet. Natychmiast przestają się nim interesować. Może dlatego nikt nie interesuje się losem filozofa: nie posiada on namiętności poruszających społeczeństwo. Ludzie widzą, że niemal nic nie mogą uczynić dla jego szczęścia, i zostawiają go własnemu losowi.”

„Trzeba wybierać: albo kochać kobiety, albo je znać – tu nie może być nic pośredniego.”

„Kim jest kochanka? Kobieta przy której zapominasz o tym, co umiesz na pamięć, to jest o wadach jej płci.”

„Powiada się czasem o człowieku, który żyje sam, że nie lubi towarzystwa. Często jest to tak, jak gdyby mówiono o kimś, że nie lubi spacerów, opierając się na tym, że niechętnie spaceruje wieczorami po lesie w Bondy.”

„Miłość w tym znaczeniu, w jakim istnieje w społeczeństwie, jest tylko wymianą dwóch fantazji i zetknięciem się dwóch naskórków.”

„Siedziałem przy stole obok kogoś, kto mnie pytał, czy dama naprzeciwko niego nie jest żoną człowieka, który siedzi obok niej i który nie mówi do niej ani słowa; odpowiedziałem: Albo jej nie zna, albo to jest jej mąż.”

„Opinia publiczna jest rodzajem jurysdykcji, której człowiek uczciwy nigdy nie powinien uznawać w zupełności i nigdy się z niej nie wyłamywać.”

„Są osoby, które jedynie w doskonałej przyjaźni roztaczają wszystkie zalety ducha i umysłu. Zwykłe towarzystwo pozwala im na rozwijanie tylko niektórych wdzięków. Są to piękne owoce, które dojrzewają jedynie w słońcu, w cieplarni zaś wydałyby tylko kilka kwiatów przyjemnych i bezużytecznych.”

„Życie jest chorobą, od której sen uwalnia nas co szesnaście godzin. To środek znieczulający; lekarstwem jest śmierć.”

„Nie potrzebuję tego, czego mi brak.”

„Ludźmi rządzi się za pomocą głowy. Do gry w szachy potrzeba czego innego niż dobrego serca.”

„Rozwód jest rzeczą tak naturalną, że w wielu domach sypia co dzień między małżonkami.”

„Szczęście lub nieszczęście człowieka zależy od mnóstwa rzeczy niepozornych, o których się zgoła nie mówi i o których mówić nie można.”

„Małżeństwo i celibat mają ujemne strony – z dwojga złego należy wybrać to, które nie jest bez ratunku.”

„Zbyt wielkie zalety czynią często człowieka nieodpowiednim dla społeczeństwa. Nie chodzi się na targ ze sztabami złota, idzie się albo ze srebrem, albo z drobną monetą.”

„Powodzenie rodzi powodzenie, jak pieniądz rodzi pieniądz.”

„Ludzie światowi ledwie się znajdą w stadzie, a już myślą, że są w towarzystwie.”

„Odbywano procesję z relikwią świętej Genowefy, aby wybłagać suszę. Ledwie procesja ruszyła, zaczęło padać; na co biskup de Castres rzekł jowialnie: Święta się pomyliła, myśli, że my ją prosimy o deszcz.”

„Prawie wszyscy ludzie żyją w niewoli z tego powodu, który spartiaci podawali jako powód niewoli Persów: że nie umieją wymówić sylaby „nie”. Umieć wypowiedzieć to słowo i umieć żyć samemu – to dwa jedyne sposoby zachowania swej wolności i odrębności.”

„N. raczej dławi swoje namiętności, niż umie nimi powodować. Powiadał mi w tym przedmiocie: Podobny jestem do człowieka, który, siedząc na koniu i nie umiejąc kierować ponoszącym go wierzchowcem, pali mu w łeb z pistoletu i pada wraz z nim.”

„Żyje się za pieniądze, ale nie należy żyć dla pieniędzy.”

„Nie zdziwiłbym się, gdyby gdzieś w kącie istniał jaki uczciwy człowiek, o którym nikt nie wie.”

„W sprawach wielkich ludzie okazują się takimi, jakimi im wypada się okazywać; w sprawach drobnych okazują się, jakimi są.”

„Kobiety prowadzą z mężczyznami wojnę, w której ci mają tę wielką przewagę, że dziewczyny są po ich stronie.”

„Trzy czwarte szaleństw są tylko głupstwami.”

„Dusza chora postępuje zupełnie tak samo jak ciało; niepokoi się i miota na wszystkie strony, aż w końcu znajduje chwilę ukojenia. Ostatecznie zatrzymuje się na takim rodzaju uczucia i myśli, jaki jest najkonieczniejszy dla jej spokoju.”

„Istnieją zasady doskonałe dla charakterów tęgich i nieugiętych, które byłyby nic niewarte dla charakterów pośledniejszej miary. To niby zbroja Achillesa, która nadaje się tylko jemu i pod którą nawet Patrokles się ugina.”

„Cudzołóstwo jest to bankructwo, które tym różni się od innego, że tutaj cała hańba spada na stronę poszkodowaną.”

„Kto chce zostać filozofem, nie powinien się zniechęcać pierwszymi zasmucającymi odkryciami, które poczyni w znajomości ludzi. Żeby ich poznać, trzeba zatriumfować nad niezadowoleniem, którego są przyczyną, jak anatomista triumfuje nad naturą, jej narządami, swoim wstrętem, żeby się stać biegłym w swej sztuce.”

„To, czym nas uwodzi miłość, jest miłość własna. Ech! jakże się oprzeć uczuciu, które upiększa w naszych oczach to, co posiadamy, powraca, cośmy utracili, i darzy tym, czego nie posiadamy?”

„Ludzie słabi są jak lekkie pułki w armii złych. Czynią więcej złego niż armia sama: grasują i sieją spustoszenie.”

„Sądziłem, że ona chce, abym dla niej został wariatem, i byłem gotów; ale ona chciała, abym został głupcem, tego odmówiłem wręcz.”

„Niewielu ludzi może lubić filozofa. Człowiek, który pośród różnych uroszczeń ludzkich i kłamstwa rzeczy mówi do każdego człowieka i do każdej rzeczy: „uważam cię tylko za to, czym jesteś, cenię cię tylko tyle, ile jesteś wart”, jest niemal wrogiem społeczeństwa i nie jest przedsięwzięciem łatwym dać się lubić i szanować wygłaszając tego rodzaju zasady.”

„Żeby ktoś nie zależał od nikogo, żeby był człowiekiem według swego serca, według swoich zasad, według swoich uczuć, oto co spotykałem najrzadziej.”

„Trzeba przyznać, że są strony duszy, które, żeby być szczęśliwym żyjąc z ludźmi, należy całkiem sparaliżować.”

„Miłość podoba się bardziej niż małżeństwo z tego powodu, że romanse są zawsze ciekawsze niż historia.”

„Chcecie wiedzieć, jak się robi karierę? Patrzcie, co się dzieje w parterze podczas przedstawienia, kiedy jest wielki natłok publiczności; jak jedni pozostają z tyłu, jak pierwsi się cofają, a ostatni wysuwają naprzód. Obraz ten jest tak wierny, że wyraz do oznaczenia tego obrazu przeszedł do języka ludowego. O tym, kto robi karierę, lud mówi, że się przepycha. Mój syn, mój siostrzeniec przepchnie się. Ludzie dobrze urodzeni mówią: posuwać się, robić postępy, dochodzić do czegoś; są to złagodzone sposoby mówienia, które usuwają dodatkowe pojęcie siły, gwałtu, brutalności, lecz zawierają to same pojęcie zasadnicze.”

„Trzeba połknąć co rano ropuchę, aby nie czuć obrzydzenia przez resztę dnia, kiedy się go ma spędzić wśród ludzi.”

„N. wygłaszał wielce przewrotne zasady w miłości, ale w gruncie rzeczy był uczuciowy i szczery. Toteż ktoś powiadał o nim: Udaje, że jest łotrem, aby nie zrażać kobiet.”

„Pewien filozof, żyjący z dala od świata, napisał do mnie list rozumny i zacny. Zakończył tymi słowy: Żegnaj, przyjacielu; strzeż, jeśli możesz, więzów, które cię łączą ze społeczeństwem, ale hoduj uczucia, które cię od niego dzielą.”

„Pozbawcie miłość miłości własnej, a zostanie bardzo niewiele.”

„Jakkolwiek mężczyzna źle myśli o kobietach, nie ma o kobietach, nie ma kobiety, która by jeszcze gorzej o nim nie myślała.”

„N. rozwinął przede mną swoje poglądy na rząd i na społeczeństwo, swoje zapatrywania na ludzi i świat, nader smutne i bolesne; zauważyłem na to, że musi być nieszczęśliwy. Odpowiedział, że w istocie cierpiał dość długo, ale że obecnie te pojęcia nie przerażają go już. Podobny jestem – rzekł – do owych Spartan, którym dawano za łóżko ciernie, z tym, że kolce wolno im było kruszyć jedynie własnym ciałem; po tej operacji łóżko zdawało się im wcale wygodne.”

„Na ogół kiedy się spełni jaki zacny i dzielny postępek z pobudek godnych czynu, to znaczy bardzo szlachetnych, trzeba, aby ten, kto go spełnił, dał dla złagodzenia zawiści swemu czynowi jakiś lichszy i pospolitszy pozór.”

„Najbardziej straconym dniem jest ten, w którym się nie śmiałeś.”

„Są dwie rzeczy, z którymi pogodzić się trzeba pod karą, że życie będzie się zdawać nieznośne. Tymi są: ząb czasu i niesprawiedliwość ludzka.”

„Trzeba schlebiać ludziom albo budzić w nich lęk. To są małpy, które skaczą tylko w nadziei orzecha albo z obawy bata.”

„Fizycznie jestem jak trzcina, która się gnie, a nie łamie; moralnie jestem natomiast jak dąb, który się łamie, a nie gnie.”

„Spotyka się dziewczyny, które znajdują sposobność do sprzedania się, lecz nie znalazłyby do oddania się.”

„Ludzie rozumni popełniają wiele błędów przez to, że nigdy nie mają innych za dość głupich, za tak głupich, jak są.”

„W miłości wszystko jest prawdą, wszystko jest fałszem. Jest to jedyna kwestia, w której nie można powiedzieć niedorzeczności.”

„Są rzeczy powtarzające się dla ucha i umysłu, nie ma dla serca.”

„Do Paryża dałyby się zastosować słowa św. Teresy, kiedy mówi o piekle: miejsce, gdzie śmierdzi i gdzie nie ma miłości.”

„Należy mówić stale dobrze o płci pięknej w ogólności; chwalić te, które są miłe; milczeć o innych; obcować z nimi mało; nie ufać im nigdy; i nigdy nie uzależniać swego szczęścia od jakiejkolwiek kobiety.”