Krzysztof Niewrzęda: Inny

„Ściśnięte, dwupiętrowe kamienice pochylały się nad wejściem do sklepu, zamykając nad nim niebo swoją bladą elewacją. Bez względu na porę roku, przepuszczały jedynie lekko sine, wilgotne światło zdominowane tutejszym deszczowym charakterem. Bo „tu” deszcz wydaje się być dodatkową porą roku. O tyle specyficzną, że w odróżnieniu od pozostałych powtarzającą się, między styczniem i grudniem, kilkakrotnie. O tyle dziwną, iż nigdy nie wiadomo jak długą. Raz trwającą kilka miesięcy – jak w Macondo – innym zaś razem tylko kilkunastodniową.”

Krzysztof Niewrzęda

Poszukiwanie całości
Źródło: s. 106

O charakterze , O świetle

„(…) cały czas miałem wokół siebie znajomych i przyjaciół, którzy również zastanawiali się nad tym jak się z PRL-u wyrwać. Z niektórymi z nich planowałem wyjazd do RPA. Z innymi do Berlina Zachodniego. Z jeszcze innymi do Norwegii. Podobnie jak ja, oni nie tylko nie widzieli dla siebie żadnej przyszłości w kraju, w którym szansa na własne mieszkanie mogła się zrealizować dopiero po dwudziestu lub trzydziestu latach. Bo takie wtedy były realia. Mieliśmy też dość wszechobecnego serwilizmu.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: W Berlinie przestałem się czuć emigrantem – rozmowa Tomira Mazura – „tomir pisze o kulturze” https://tomirmazur.wordpress.com/2015/10/15/w-berlinie-przestalem-sie-czuc-emigrantem/

O szansie , O czasie , O przyszłości

„Brema może uchodzić za wzorzec niemieckości. I to przekonanie z roku na rok się u mnie nasila. W Bremie nie ma tej elastyczności, swobody, która jest w Berlinie. Mimo że i Brema i Berlin są miastami o lewicowym charakterze i od dziesięcioleci rządzi w obu SPD. Ale lewicowość Bremy, co może wydawać się zadziwiające, jest konserwatywna. I to niebywale konserwatywna. Wszystko ma tam swój ustalony z góry porządek i styl. Nawet sposób ubierania się. Berlin natomiast jest całkowicie inny. Właściwie jest tak inny, iż można powiedzieć, że jest kolejnym niemieckojęzycznym państwem. Tworzy społeczność, która jest nie do podrobienia.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: W Berlinie przestałem się czuć emigrantem – rozmowa Tomira Mazura – „tomir pisze o kulturze” https://tomirmazur.wordpress.com/2015/10/15/w-berlinie-przestalem-sie-czuc-emigrantem/

O charakterze

„Trudno się dziwić, że w czasach permanentnej rywalizacji, mało kto chce uchodzić za osobę, odczuwającą współczucie z powodu niepowodzeń, czy nieszczęść dotykających innych ludzi.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Najwięcej miejsca trzeba zostawić dla ciszy – rozmowa Marleny Cieślik w „Poezja światłem i mrokiem w rozgrywkach o życie” (UŚ, 2005)

O życiu , O nieszczęściu , O ludziach , Niepowodzenie

„(…) polskie społeczeństwo, poza nielicznymi wyjątkami, jest nieobecne w dyskusji na temat miejsca jednostki we współczesnym świecie, lęków społecznych, wszechobecnego wyzysku, a przede wszystkim globalizacji oraz jej skutków i w tym obszarze, o wiele bardziej niż w jakimkolwiek innym, spełnia wymogi idealnych lemingów.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Niewrzęda: Rany, które wynikają z empatii – rozmowa Kamili Kasprzak dla „Krytyki Politycznej” http://www.krytykapolityczna.pl/kluby-kp/publicystyka/20130922/niewrzeda-rany-ktore-wynikaja-z-empatii

„(…) to, co wymyka się z narodowego charakteru, ma większą szansę, żeby nie być hermetyczne. Co innego zajmować się tym w swoim ojczystym kraju, a co innego, poza nim, przed publicznością złożoną w głównej mierze z obcokrajowców. Malarzom, czy muzykom przychodzi to z łatwością. Forma ich przekazu jest bowiem o wiele bardziej abstrakcyjna i uniwersalna, niż w przypadku pisarzy. I to nie tylko ze względu na język. Przede wszystkim ze względu na codzienność, która domaga się opisania.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: W Berlinie przestałem się czuć emigrantem – rozmowa Tomira Mazura – „tomir pisze o kulturze” https://tomirmazur.wordpress.com/2015/10/15/w-berlinie-przestalem-sie-czuc-emigrantem/

O charakterze

„W moim sklepie można było również nabyć piwo i małe buteleczki wysokoprocentowych alkoholi. No i oczywiście całą masę potwornie słodkich batonów, różniących się od siebie jedynie nazwą i ceną. Kupowali je zarówno dorośli mężczyźni, jak i dzieci, młode dziewczyny oraz stare kobiety. Często, zaraz po włożeniu do kieszeni czy portmonetki wydanej im reszty, drżąc z podniecenia, zrywali kolorowe opakowanie i szybkim ruchem wtykali do ust mieszaninę czekolady, cukru i środków konserwujących. Miałem wrażenie, że bez natychmiastowego zażycia swojej dawki już by nie wytrzymali. Nie próbowali bowiem iść do domu, bądź innego miejsca, w którym spokojnie mogliby zjeść baton. Nie. Przede mną obnażali swoje zaspokojenie. W ogóle nie zależało im na intymności. Stojąc na środku sklepu, ekstatycznie rozchylali wargi, ukazując rozlewający się po zębach i dziąsłach brąz. Zaklejając się lepką masą, spływającą brunatnymi potokami w zwoje jelit, pomlaskiwali z zadowoleniem. Czasem mruczeli, jak wygrzewające się koty. Odginali do tyłu karki i wysysali z języka resztki zniewalającego ich smaku.”

Krzysztof Niewrzęda

Poszukiwanie całości
Źródło: s. 111

O kobietach , O mężczyznach , O dzieciach , O alkoholu

„Znów więc ten Chopin, od którego uciekałem pod koniec lat osiemdziesiątych, który wypełnił całą dekadę swoją muzyką. Począwszy od strajków w Gdańsku i Szczecinie, od zakładania Solidarności – był wciąż w tle. Patriotyczny podmuch muzyczny. Wykorzystywali go organizatorzy mszy za ojczyznę i opozycyjnych wieczornic, twórcy anty-reżimowych filmów i władza – na wszystkich poziomach przekazu. Muzyka Chopina współbrzmiała z powtarzanym w kółko wystąpieniem towarzysza generała, ogłaszającego wprowadzenie stanu wojennego. Była wręcz jedyną muzyką, jaką można było usłyszeć w radiu w pierwszych dniach tego stanu. A potem rozbrzmiewała na rozpoczęcie i na zakończenie programów telewizyjnych i radiowych, przed przemówieniami i po przemówieniach. Rozbrzmiewała – jeśli nic innego nie można było zaproponować – jako wypełniacz lub jako ważny punkt programu. Słychać ją było, gdy na budynkach pojawiły się hasła: „Wrona skona” i „Zima wasza, wiosna nasza”, gdy czołgi jeździły po ulicach i żołnierze grzali dłonie przy koksownikach, gdy opozycjoniści ośmieszali esbeków i gdy esbecy zabijali opozycjonistów, gdy milicjanci pałowali krnąbrne społeczeństwo i gdy społeczeństwo rzucało w nich kamieniami lub zapalało świece w oknach. Preludia, mazurki, walce nadawał Głos Ameryki, Radio Wolna Europa i następcy Macieja Szczepańskiego. Wszyscy przymilali się do Chopina, wszyscy go puszczali i wszyscy słuchali – stojąc w kolejkach za papierosami i wołowiną z kością, w czasie przesłuchań i akademii, idąc ze strachu na wybory i czytając wydane w podziemiu wiersze Miłosza, ciesząc się, gdy Lechowi Wałęsie przyznano Pokojową Nagrodę Nobla i gdy zniesiono kartki na masło, oglądając w telewizji parodię procesu Piotrowskiego i jego kolegów, i chowając księdza Popiełuszkę. Słuchaliśmy tej naszej muzyki z coraz większym znudzeniem, z coraz większą dezaprobatą.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Koncert wyszehradzki – Pogranicza Nr 4/2002

O strachu , O muzyce , O wiośnie , O zimie

„Nazwa Pankow została nadana średniowiecznej miejscowości, która rozrosła się wokół stojącego tu do dzisiaj gotyckiego kościoła, wybudowanego przed 1230 rokiem. Kościół ten okazał się jednak dla mnie nie tylko atrakcją historyczną. Przekonałem się o tym podczas pobytu Józefa Skrzeka, którego gościłem u siebie po jego berlińskim występie. Było to z pewnością tworzącym się na bieżąco dalszym ciągiem mojej berlińskiej mitologii. No bo założyciel SBB, którego płyty kupowałem swego czasu właśnie w Berlinie, siedział obok mnie, w moim berlińskim mieszkaniu i spinał swoją obecnością całą tę historię w przypowieść. A po długiej nocnej rozmowie, przy późnym śniadaniu zapytał: – Czy jest tu w pobliżu jakiś dzwon? Najpierw nie bardzo wiedziałem, o co mu właściwie chodzi. Dzwon? – pomyślałem. Okazało się jednak, że miał na myśli kościół. – Kościół jest, ale ewangelicki – powiedziałem. – Ja przecież nie jestem szowinistą – zaśmiał się. – A dzisiaj niedziela, dlatego chciałbym zajrzeć pod jakiś dzwon. Poszliśmy więc do tego kościoła – małego, ascetycznego, surowego wręcz i tak innego od katolickich. W środku było jedynie kilka osób, pastorem zaś okazała się kobieta, która wygłaszała właśnie kazanie. To co mówiła odbijało się echem od ścian i sklepienia, i trudno było zrozumieć jej berliński zaśpiew. Ale po pewnym czasie zaczęły docierać do mnie poszczególne słowa, które starałem się poskładać w zdania. Tym bardziej gdy usłyszałem: „Johann Sebastian Bach” wypowiedziane bezpośrednio obok słowa: „Gott”. Po chwili rozumiałem już, że pastor mówiła o kontaktowaniu się z Bogiem poprzez muzykę. Skrzek spojrzał na mnie, ja na niego i pomyślałem, że chyba nie wypada nazywać tego przypadkiem.”

Krzysztof Niewrzęda

Czas przeprowadzki
Źródło: s. 54

O kobietach , O Bogu , O historii , O myślach

„Bez względu na ilość wyszehradzkich kątów, samo miejsce, w którym je wykreślono, wydaje się mieć nie najlepsze dla naszego kraju konotacje. Stąd też można się dziwić, dlaczego polscy dyplomaci nie zechcieli przekonać swoich partnerów do uprawiania grupowych praktyk pod innym szyldem. No bo skoro w Wyszehradzie Jan Luksemburski wyłudził 400 tysięcy srebrnych groszy za rezygnację z roszczeń wobec tronu polskiego, a władcy Węgier i Czech wydali tam niekorzystne dla nas wyroki w naszym sporze z Krzyżakami i tam też Kazimierz Wielki zrzekł się tronu na rzecz Andegawenów, co zapoczątkowało degradację Piastów, aż do ich całkowitego zniknięcia, to chyba nie jest to najlepszy punkt wyjściowy dla jakiejkolwiek wspólnoty z naszym udziałem.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Koncert wyszehradzki – Pogranicza Nr 4/2002

„Za to, że Kain zabił swego brata, zazdroszcząc mu boskiej przychylności, Bóg nie ukarał go śmiercią, tylko wygnaniem z ziemi ornej. Tym samym zmusił go do poszukiwania innego sposobu na życie. Tak więc, po początkowej włóczędze, Kain założył pierwsze miasto. Odtąd zaczęło stanowić ono środek świata. Wokół niego wszystko zaczęło się obracać. Wszystko zaczynało jemu służyć. Zrodzone z bratobójstwa i gwałtu wywartego na naturze – począwszy od odłamania pierwszej gałęzi, służącej za ochronę przed deszczem i wiatrem – powstało by zakończyć historię naturalną i ustanowić symbol ludzkiej wiedzy.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Architectura pictura – „Pogranicza” Nr 3/2000

O życiu , O śmierci , O Bogu , O historii

„Pełnokrwiści autochtoni starają się bowiem śledzić każdy krok przyjezdnych. Pilnują praworządnego zachowania obcych w ich kraju i informują odpowiednie władze o każdym, najdrobniejszym nawet, wykroczeniu. Wszystko po to, by umocnić poczucie własnej lojalności, by móc nazywać się obywatelem. Trudno się zatem dziwić, iż u obcokrajowców wywołuje to niechęć do wychodzenia z mieszkań. Jest ona tym większa, im łatwiejsze do zauważenia są różnice między obcymi i tubylcami. Dlatego właśnie ludzie o innym kolorze skóry wychodzą na zewnątrz tylko wtedy, gdy jest to rzeczywiście niezbędne. Inni, póki nie da się im możliwości stałego „tu” przebywania, póki nie zgłębią tajemnic panującego „tu” porządku, przez całe lata zachowują się podobnie. Mają jednak tę przewagę, że ich obcość można stwierdzić dopiero, gdy się odezwą. Na pierwszy rzut oka nikt im jej nie jest w stanie zarzucić. W centrum miast spotyka się więc całe zastępy niemych mężczyzn, kobiet i dzieci. Milcząc, przeciskają się w tramwajach i sklepach. Milcząc, ustawiają się w kolejkach. Na postawione im pytania odpowiadają najchętniej ruchami ramion lub głowy. I tylko w ostateczności wypowiadają najprostsze zwroty – tak długo ćwiczone, żeby brzmiały jak najbardziej swojsko dla tutejszych.”

Krzysztof Niewrzęda

Poszukiwanie całości
Źródło: s. 59

O kobietach , O dzieciach , O ludziach , O tajemnicy

„Ostatnio czytałem, że szansę na przetrwanie mają tylko ci, którzy będą pracowali twórczo – mówił Sage. – Innych zastąpią maszyny. No, to trzeba postawić na sztukę albo na zajęcia pozalekcyjne. Chyba, żeby zostać psychiatrą. To może być niezła fucha – śmiał się. – Jak ludziska zaczną się nawalać z własnymi myślami, z powodu nadmiaru wolnego czasu, to trzeba ich będzie jakoś poskromić.”

Krzysztof Niewrzęda

Wariant do sprawdzenia
Źródło: s. 27

O czasie , O czytaniu

„Niemiecki brak solidarności przejawia się, między innymi, w namiętności do składania donosów. Towarzysząc naszym sąsiadom od czasów kiedy stało się to tylko możliwe – a zatem od narodzin biurokracji w Cesarstwie Wilhelma – namiętność ta nie opuszczała ich ani w Republice Weimarskiej, ani w Trzeciej Rzeszy, ani też w obu powojennych państwach niemieckich, czy w zjednoczonej Republice Federalnej. Funkcjonuje ona w tym narodzie do dzisiaj pod przykrywką swoistej formy lojalności wobec politycznego systemu, jako wynik rozpadu indywidualizacji. W latach Trzeciej Rzeszy był on tak duży, iż nie istniała potrzeba utrzymywania rozbudowanego aparatu inwigilacji. Donosicielstwo w wystarczający sposób wypełniało zapotrzebowanie koncentracyjnych obozów. Aż 80% wyroków wydano w tym czasie na podstawie donosów. W latach 1974–1985 na terenie RFN dwie trzecie przestępstw politycznych wykryto dzięki denuncjacji. O NRD nie trzeba nawet wspominać. Politolog Falco Werkentin uważa wręcz, iż donosicielstwo sprawia, po prostu, Niemcom radość.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Podglądanie sąsiada – „Suplement” Nr 2–3/2000

O narodzinach , O czasie , Radość

„(…) wszystko byłoby zbędne, gdyby na pazerność mieli licencję tylko bonzowie. Jakoś dałoby się wtedy spacyfikować pasibrzuchów i, mimo że Luter zapewnił im wsparcie chrześcijańskiego Boga, można by ich było złoić. Ale chciwość stała się systemowa. Zakręt na pozbawienie innych dostępu do wszystkiego, co można pogonić, mają bowiem również firmy, instytucje finansowe i korporacje. Przede wszystkim te, których dochody przekraczają budżety większości państw.”

Krzysztof Niewrzęda

Zamęt
Źródło: s. 53

O Bogu , O wsparciu

„(…) większość z tego, co napisałem nie odnosi się bezpośrednio do treści związanych z krajem mojego pochodzenia, z Polską, lub z miejscem, w którym w danym momencie przebywałem. Ma inny charakter. Wynikający raczej z relacji między jednostką a społeczeństwem, jednostką a systemem.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: W Berlinie przestałem się czuć emigrantem – rozmowa Tomira Mazura – „tomir pisze o kulturze” https://tomirmazur.wordpress.com/2015/10/15/w-berlinie-przestalem-sie-czuc-emigrantem/

O charakterze , O relacjach

„Umieramy tylko dla innych. Nigdy dla siebie samego. Dla każdego z nas własna śmierć jest przecież zawsze przyszłością, która z osobistego punktu widzenia nigdy nie będzie mogła się dokonać. Nigdy nie uda się przecież powiedzieć: umarłem. O wiele trudniejsze do zaakceptowania jest więc chyba to, że zimne usta ciemnej, wielgachnej, oceanicznej ryby dotykają naszych bliskich.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Jestem głuchy na pozaziemskie tam-tamy – rozmowa Krzysztofa Niewrzędy z Januszem Rudnickim – „Pogranicza” Nr 5/2002

O śmierci , O rybach , O przyszłości

„W odróżnieniu od Platona nigdy nie chciałem decydować o innych. Po doświadczeniach dwudziestego wieku fascynowanie się spuścizną Platona – jeśli nie powinno być karalne, to przynajmniej powinno być publicznie wyśmiewane. To, co proponował w „Państwie” było przeżarte ekstremalnym totalitaryzmem i szowinizmem. Choćby odbieranie dzieci matkom po to, żeby wychować je zgodnie z obowiązującym duchem. On zoologicznie nienawidził demokracji. Imponowały mu takie systemy, jak system spartański. A Sparta znana była między innymi z tego, że osoby chore i niedołężne były tam uśmiercane. W wojnie Sparty z Atenami, które były przecież jego ojczyzną, Platon życzył zwycięstwa Sparcie. Jego postawę można porównać z zachowaniami komunistów, stawiających sowiecki internacjonalizm ponad niepodległość. Z tą oczywiście różnicą, że Platon nawet nie udawał, iż jest za społeczną równością i jawnie chwalił system kastowy oraz głosił, że jednostka musi być bezwzględnie podporządkowana interesom państwa. Swoje skrajne metody rządzenia próbował nawet wprowadzić w życie. Ale na szczęście dla jego podwładnych dość szybko się na nich poznano. Choć i tak ten „wielki” filozof zdążył rozpętać wojnę i sam ledwo uszedł z życiem. I to tylko dlatego, że z niewoli wykupiła go jakaś grupka przyjaciół. Mimo to nie zmienił swoich poglądów. Platon był jak Rudolf Hess, który, mimo iż przesiedział kilkadziesiąt lat w więzieniu, do końca sławił nazizm.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: Platon był jak Rudolf Hess – rozmowa Wojtka Filipowiaka – „Oddech” Nr1/2003

O życiu , O wojnie , O szczęściu , O dzieciach

„Polacy wcale aż tak bardzo nie garną się do siebie na obczyźnie. Ale trochę się garną, to fakt. W ten sposób w pewnej mierze chcą przywołać Polskę. Po to zakładają organizacje polonijne. Po to też, między innymi, powstał z pewnością Klub Polskich Nieudaczników. Żeby poczuć się przez moment jak w Polsce. I to często takiej, o której się marzy, niekoniecznie zaś takiej, z której się wyjechało, lub takiej, do której można wrócić. Czasem idzie to w stronę artystycznej awangardy, swobody obyczajowej, a czasem w stronę tradycji narodowej. Także w Berlinie”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: W Berlinie przestałem się czuć emigrantem – rozmowa Tomira Mazura – „tomir pisze o kulturze” https://tomirmazur.wordpress.com/2015/10/15/w-berlinie-przestalem-sie-czuc-emigrantem/

O czasie

„Ludzie nie postrzegają się przez pryzmat narodów, jeśli nie są zindoktrynowani. Jeżeli ktoś jest refleksyjny i nie jest zamknięty na kontakty z innymi, to nie może w sposób jednoznaczny powiedzieć: Polacy są tacy, a Niemcy tacy.”

Krzysztof Niewrzęda

Źródło: W Berlinie przestałem się czuć emigrantem – rozmowa Tomira Mazura – „tomir pisze o kulturze” https://tomirmazur.wordpress.com/2015/10/15/w-berlinie-przestalem-sie-czuc-emigrantem/

O ludziach