Joel Teitelbaum cytaty

Joel Teitelbaum , znany także jako Satmar rebe, reb Jolisz oraz der Heiliger Rebe dla swoich zwolenników, był ultraortodoksyjnym rabinem znanym z radykalnego antysyjonizmu, autorem dzieł Diwrej Joel i Wajoel Mosze oraz założycielem chasydzkiej dynastii Satmar.

Urodził się 18 stycznia 1887 roku w Syhocie na Węgrzech jako najmłodsze dziecko rabina Haniny Jom Tow Lipy Teitelbauma, prawnuka Mosze Teitelbauma, ucznia Jakuba Izaaka Horowica, i jego żony, Chany Aszkenazi. Już w wieku 17 lat Joel Teitelbaum otrzymał ordynację rabinacką, tuż przed ślubem z Chawą Horowic i śmiercią ojca. Rok później, w 1905, przeniósł się do miejscowości Satu Mare w Rumunii, gdzie w 1934 objął stanowisko Naczelnego Rabina. Piastował również stanowisko Naczelnego Rabina Carei. W 1937 został mianowany do komitetu zarządzającego 150 tysiącami wierzących Żydów, co sprawiło, że stał się rozpoznawalną postacią w ultraortodoksyjnym świecie; także w tym roku ponownie ożenił się, po śmierci pierwszej żony , z córką rabina Awigdora Szapiro, Fajgą, która urodziła mu troje dzieci – Ester, Rachel i Rojzele.

Pasmo sukcesów kariery Teitelbauma przerwał rok 1938. Wówczas w życie weszły antyżydowskie dekrety, w tym dekret o przesiedlaniu Żydów w przypadku nieudowodnienia przez nich posiadanego obywatelstwa. Teitelbaum zdecydował się na wyjazd do Czechosłowacji, pozostawiając, pomimo ich nalegań, zwolenników. Po czasie kryzysu spowodowanego rządami Octaviana Gogi, Teitelbaum wrócił do Satu Mare. W czasie niebezpieczeństwa nadchodzącej wojny, nakazał swoim zwolennikom pokutę oraz przestrzeganie micw, sprzeciwiając się czynnej walce.

Mimo niechęci Teitelbauma do organizacji Agudat Israel, zdecydował się on na współpracę z nią, odrzucił jednak inicjatywę współdziałania z Ha-Mizrachi, ze względu na jej syjonistyczny charakter. Konsekwentnie nie przyjmował propozycji dotyczących ukrywania się i ucieczki w czasie trwania wojny; odmówił nawet wówczas, gdy w marcu 1944 roku grupa chasydów z Oradei zorganizowała dla niego pomoc w przekroczeniu granicy. Teitelbaum starał się jednak zarówno o wizę do Stanów Zjednoczonych jak i do Palestyny, jednak żadnej mu nie przyznano.

19 marca 1944 zaczęto realizować plan Adolfa Eichmanna dotyczący realizacji "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej", co miało swe skutki także w społeczności żydowskiej Satu Mare. 27 kwietnia ogłoszono, że mieszkańcy tej miejscowości mają 3 dni na przeniesienie się do getta, co spowodowało kolejne próby ratowania Teitelbauma przez jego zwolenników. Chciano przenieść go do miejscowości Kluż-Napoka. Jedną z prób ratunku, która miała miejsce 3 maja 1944, było przekupienie oficera i przewiezienie rabina z najbliższymi karetką pogotowia do granicy rumuńskiej. Jednak plan się nie powiódł, gdyż karetka została zatrzymana przez węgierskie władze, a jej pasażerowie wysłani do getta. Niedługo po osadzeniu rabina w getcie rozpoczęto z niego transporty do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Fulop von Freundinger, przewodniczący społeczności żydowskiej w Budapeszcie, przekupił oficera SS, Dietera Wislicenego, dzięki czemu z getta uwolniono 80 rabinów, w tym Teitelbauma oraz czołowych działaczy. Dzięki łapówce Freundingera wszyscy z nich pojawili się na liście pasażerów pociągu Kastner , wyruszającego 30 czerwca 1944 z Węgier do Szwajcarii. Wkrótce pociąg został zatrzymany i skierowany do obozu Bergen-Belsen. Trwały negocjacje dotyczące wypuszczenia więźniów. Pierwszych z nich uwolniono w sierpniu, zaś następnych, w tym Teitelbauma, w grudniu.

Po dotarciu pociągu do Szwajcarii, pasażerowie zostali przyjęci przez władze kraju, które nadały im status uchodźców. Teitelbaum zdołał utrzymać swoją opinię cadyka. W czasach powojennych ponownie zaczął otrzymywać kwitle, czyli listy zawierające posiadane imię hebrajskie wraz z imieniem matki z prośbą o błogosławieństwo.

W czasach powojennych, będąc w Szwajcarii, Teitelbaum zaangażował się w pomoc Żydom. Chciał pozyskać fundusze na stworzenie domu dziecka, jednak konsekwentnie odmawiał współpracy nieultraortodoksyjnym organizacjom, przez co nie udało się zrealizować jego idei.

Teitelbaum nie powrócił do swojej społeczności w Satu Mare. Po zakończeniu się jego pobytu w Szwajcarii, zdecydował się na osiedlenie się w Jerozolimie, jednak nie znajdując tam wielu zwolenników, po roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, zamieszkując w Williamsburgu na Brooklynie. W 1947 utworzył tam pierwszą społeczność chasydów Satmar nazwaną Jetew Lew. Pragnął, by jego zwolennicy żyli w odosobnieniu od nowoczesnego świata. Z tego powodu wykupił ziemię w Monroe, w Nowym Jorku, gdzie założył Kirjas Joel z obowiązującym tam użyciem języka jidysz.

W wieku 87 lat Teitelbaum przeżył udar mózgu, po czym już nigdy nie doszedł do pełni zdrowia. Został częściowo sparaliżowany. 19 sierpnia 1979 roku, z powodu złego stanu zdrowia, został przewieziony do szpitala Mount Sinai w Nowym Jorku, gdzie zmarł na zawał serca. Został pochowany na cmentarzu w Kirjas Joel. Z powodu braku męskiego potomka, następnym przywódcą chasydów Satmar został jego bratanek, Mosze.

Joel Teitelbaum znany był ze swych konserwatywnych i prawicowych poglądów. Był zwolennikiem tradycji – także w kwestii kontaktów damsko-męskich w społeczności. Uważał, że mechica powinna w całości zasłaniać kobiety oraz twierdził, że para nie powinna spotkać się więcej niż trzy razy przed zaręczeniem. Podkreślał znaczenie pokory i dobra . Zwracał uwagę na wygląd zewnętrzny – zachęcał chasydów do noszenia sztrajmla w czasie specjalnych okazji i kobiety do jak najskromniejszego stroju. Kładł nacisk na cnijut w swojej społeczności.

Językiem chasydów Satmar był jidysz. Społeczność nie tylko posiadała własną gazetę pisaną w tym języku, Der Yid, ale także wprowadziła go do szkolnictwa. Teitelbaum konsekwentnie nakazywał tłumaczenia podręczników na jidysz. W społeczności uczono się jedynie religijnych przedmiotów, każda świecka nauka była zabroniona. Edukacja obowiązywała także dziewczynki. Uczyły się one w religijnej szkole Bais Rochel.

Teitelbaum uważał, że używanie języka hebrajskiego , poza modlitwą i literaturą religijną, jest niedopuszczalne. Uważał to za duże zagrożenie dla czystości religijnych Żydów. Swoje poglądy Teitelbaum bazował na Biblii – twierdził, że nawet Abraham używał laszon ha-kodesz jedynie do celów sakralnych, zaś aramejskiego do spraw codziennych. Argumentował, że hebrajski był językiem obowiązującym przed pokoleniem Wieży Babel.

Teitelbaum był przeciwny syjonizmowi. Uważał, że jego istnienie powstrzymuje nadejście Mesjasza, gdyż zgodnie z tradycyjnymi poglądami, Żydzi tylko pod Jego wodzą mogą powrócić do Ziemi Izraela. Teitelbaum bazował swoje antysyjonistyczne poglądy na Talmudzie, Ketubot 111 i 111a, gdzie znajdują się 3 przysięgi obowiązujące Żydów i inne narody. Pierwsza z nich mówi o tym, że Żydzi nie mogą zakładać państwa przed nadejściem Mesjasza, druga – Żydzi nie powinni buntować się przeciwko innym narodom, zaś trzecia – narody nie powinny uciskać Żydów w czasie ich wygnania. Według Gemary, pogwałcenie tych zasad, przyniesie gniew Haszem. Teitelbaum zakazał swoim zwolennikom udziału w wyborach do Knessetu, otrzymywania izraelskiego obywatelstwa oraz przyjmowania pomocy materialnej od rządu syjonistycznego. Zalecił mieszkanie w niezależnych od państwa i samowystarczalnych dzielnicach.

Najbardziej znanymi dziełami napisanymi przez Teitelbauma są Wajoel Mosze, Diwrej Joel oraz Al haGeula weAl haTemura. We wszystkich poruszał on temat nielegalności syjonizmu, uzasadniając swoje stanowisko halachą. Przedstawił w nich także kontrowersyjną opinię, że sam Holokaust był karą za syjonizm, a militarne zwycięstwa państwa Izrael szatańską interwencją. W swoich dziełach umieścił także swoje niepochlebne poglądy na temat używania języka hebrajskiego do spraw świeckich. Był autorem licznych respons, czyli odpowiedzi na pytania współwyznawców na temat praw halachy.

Wielu chasydów Satmar uznało Teitelbauma za postać nadnaturalną i będącą łącznikiem między nimi a Haszem. Nie tylko powierzali mu kwitle, ale też nadali mu tytuł der Heiliger Rebbe , co świadczy o jego autorytecie w społeczności. Ponadto twierdzili, że Teitelbaum jest duchowo powiązany z rabim Nachmanem z Bracławia – jednym z najwybitniejszych rabinów, prawnukiem Baal Szem Towa, uważanego za twórcę chasydyzmu.

Współcześnie, największe skupiska chasydów Satmar znajdują się w Stanach Zjednoczonych oraz Izraelu . Według danych z 2006 roku, społeczność ta liczyła 120 tys. członków, co czyni ją jedną z najliczniejszych ultraortodoksyjnych grup religijnych.