Wasilij Grossman cytaty

„Czy natura ludzka ulega zmianie, czy staje się inna w tyglu totalitarnej przemocy? Czy człowiek wyzbywa się właściwego sobie pragnienia wolności? Odpowiedź na to pytanie zdecyduje o losie człowieka i o losie państwa totalitarnego. Zmiana bowiem natury ludzkiej zapowiada powszechny i ostateczny triumf dyktatury państwa, niezmienność zaś ludzkiego dążenia do wolności jest wyrokiem na państwo totalitarne.”

„Wydaje się wam, że nienawidzicie nas, ale to się tylko tak wydaje: wy nienawidzicie samych siebie w nas. Jesteśmy śmiertelnymi wrogami, ale nasze zwycięstwo to wasze zwycięstwo. Jeśli wy wygracie, to my i zginiemy, i będziemy żyć w waszym zwycięstwie.”

„Przemoc totalitarnego państwa jest tak wielka, że przestaje być środkiem, zmienia się w obiekt mistycznego, religijnego uwielbienia.”

„Kiedy człowiek rozbiera się do naga, zbliża się do samego siebie. (…) Nagi człowiek, patrząc na siebie, nie wyciąga innych wniosków, oprócz tego jednego: „To ja.””

„Miłość podobna jest do węgla: rozżarzona – parzy, a zimna – brudzi…”

„Antysemityzm jest skutkiem nieświadomości ludu, który nie umie znaleźć przyczyny swoich nieszczęść i cierpień. Ciemni ludzie dopatrują się jej w Żydach, a nie w ustroju państwowym i społecznym.”

„Władza nad światem zawsze spoczywa w rękach ludzi ograniczonych, za to z niezachwianym poczuciem własnej słuszności.”

„Wszystko, co żywe, jest niepowtarzalne. Nie do pomyślenia są dwaj dokładnie tacy sami ludzie, dwa takie same krzaki dzikiej róży… Życie zamiera tam, gdzie przemoc stara się zatrzeć jego niepowtarzalność i swoiste cechy.”

„Wspólnotę ludzkich działań uzasadnia w końcu tylko jeden główny cel: wywalczyć dla ludzi prawo do bycia różnymi, odrębnymi jednostkami, żeby mogli po swojemu, każdy inaczej, czuć, myśleć, żyć na tym świecie. Żeby wywalczyć takie prawo, obronić je albo rozszerzyć, ludzie się jednoczą. Wtedy jednak rodzi się straszliwy, ale potężny przesąd, że właśnie owo zjednoczenie – w imię rasy, Boga, partii, państwa – jest nie tylko środkiem, ale i celem życia. Nie, nie, i jeszcze raz nie! W człowieku, w jego skromnej swoistości, w jego prawie do niej tkwi jedyny, prawdziwy i wieczny sens walki o życie.”

„Każda epoka tworzy bóstwo na swoje podobieństwo.”

„Faszyzm i człowiek nie mogą współistnieć. Kiedy zwycięża faszyzm, przestaje istnieć człowiek, pozostają tylko wewnętrznie przeobrażone istoty człekokształtne. A kiedy zwycięża człowiek, obdarzony wolnością, rozumem i dobrocią – faszyzm ginie i ci, którzy mu ulegli, znowu stają się ludźmi.”

„Tylko istota absolutnie silna nie potrzebuje przyjaźni; z pewnością kimś takim może być tylko Bóg.”

„To straszne pozbawić człowieka prawa do sumienia. Jeśli człowiek znajduje w sobie siłę, żeby uczynić to, co dyktuje mu sumienie, czuje niebywały przypływ szczęścia.”

„Naturalna dążność człowieka do wolności jest niezniszczalna, można ją zdławić, ale nie sposób zniszczyć. Totalitaryzm nie może wyrzec się przemocy. Zginąłby, gdyby się jej wyrzekł. Wieczna, nieustanna, bezpośrednia czy zamaskowana przemoc jest podstawą totalitaryzmu. Człowiek bowiem nie wyrzeknie się wolności. Ten wniosek rozjaśnia nasz czas, daje nadzieję na przyszłość.”

„Największym z sekretów wojny, duchem jej tragedii, było prawo jednego człowieka do posyłania innego człowieka na śmierć.”

“Good men and bad men alike are capable of weakness. The difference is simply that a bad man will be proud all his life of one good deed - while an honest man is hardly aware of his good acts, but remembers a single sin for years on end.”

“Why should we add your book to the atomic weapons arrayed against us by our enemies. Publication of your book would help our enemies.”

“In the cruel and terrible time in which our generation has been condemned to live on this earth, we must never make peace with evil. We must never become indifferent to others or undemanding of ourselves.”

“And the greatest tragedy of our age is we don't listen to our consciences. We don't say what we think. We feel one thing and do another.”

“Ivan tells Anna: "I used to imagine that being embraced by a woman… as something so wonderful that it would make me forget everthing… [But] happiness, it turns out, will be to share with you the burden I can't share with anyone else.”

“In great hearts the cruelty of life gives birth to good.”

“There are people whose souls have just withered, people who are willing to go along with anything evil - anything so as not to be suspected of disagreeing with whoever is in power.”

“I don't believe in your "Good". I believe in human kindness.”

“I have not read your novel but I have carefully read the reviews of your manuscript, responses to it, which contain many excerpts from your novel. Look how many quotes from them I have written down.”

“Our Soviet writer must be guided in his world only by the need of the people, useful for the society.”

“National Socialism had created a new type of political criminals: criminals who had not committed a crime.”

“It is impossible to publish your book, and it will not be published in the next 200 years.”

“You know what enormous harm we have been dealt by the publication of Pasternak’s Doctor Zhivago. Everybody who has read your book, everybody who has seen the reviews are convinced that the potential harm from your “Life and Fate” would be far more dangerous than that of Doctor Zhivago.”

“Your book contains direct analogies between us and the Hitlerite fascists. You book incorrectly describes our people, communists. Could we have won the war with the kind of people you describe? In your book you say positive things about religion, God, Catholicism. Your book defends Trotsky. You book is full of doubts about the legitimacy of our Soviet system.”

“The more difficult a man's life had been before the camp, the more furiously he lied. This lie had no practical purpose; it served simply to glorify freedom. How could a man be unhappy outside the camp?”

“We should not underestimate the harm it would bring should it be published.”

“You believe that we have violated the principle of freedom in your case. Yes, this is so if one understands freedom in the bourgeois sense of the term. But we have a different conception of freedom. Our understanding of freedom is not identical to the one in the capitalist world—as the right to do anything without taking into account the interests of society. Only the imperialists and millionaires need this kind of freedom.”

“Everyone who has read your book are unanimous in their judgment. They all think it is politically harmful for us. There is no point in giving it for an evaluation to the writers Fedin, Leonov, Ehrenburg, etc. The reviewers could have made a mistake in their aesthetic judgment but they were unanimous in their political judgment, and I have no doubt that their political judgment is absolutely correct.”

“We would only multiply the number of victims. Our duty is to strengthen the state and defend the people, why, then, should we publish your book.”

“We are restoring the Leninist norms of democracy. But Leninist norms are not the same as the bourgeois norms of democracy. You know yourself: when Gorky—affected by traumatic impressions, deprivation, hunger and housing difficulties in the first years after October—abandoned his revolutionary position, Lenin did not hesitate to close down his newspaper Novaia zhizn’.”

“No, we have not destroyed it. Let it sit. We cannot change its fate.”