John Churchill książę Marlborough, ang. John Churchill, 1st Duke of Marlborough – angielski polityk, wojskowy i arystokrata, jeden z najwybitniejszych dowódców w historii świata, wódz naczelny wojsk brytyjskich. Praprzodek Winstona Churchilla.
Do armii wstąpił już w 1667 roku. Uczestniczył w wojnie francusko-holenderskiej 1672-78. W latach 1674-1675 służył w wojsku francuskim pod rozkazami Turenne’a.
W 1685 został generałem i zdławił rebelię pretendenta do tronu angielskiego księcia Monmoutha. W 1688 poparł księcia Wilhelma III Orańskiego i stał się jednym z jego najbliższych współpracowników. W 1690 dowodził ekspedycją wojskową do Irlandii. W 1701 był jednym z architektów powstającej koalicji antyfrancuskiej. W czasie wojny o sukcesję hiszpańską był od 1702 wodzem naczelnym armii angielsko-holenderskiej. Manewrem na tyły francuskiej armii Ludwika Boufflersa, zmusił ją do wycofania się z obszaru Niderlandów.
Odniósł wiele zwycięstw nad Francuzami w Bawarii i Niderlandach m.in. wraz z Eugeniuszem Sabaudzkim w bitwie pod Blenheim i bitwie pod Donauwörth w 1704. Dla upamiętnienia zwycięstwa spod Blenheim nazwał swój dom w Woodstock – Blenheim Palace.
W 1705 przełamał linię fortyfikacyjną Brabantu, a w 1706 pobił Francuzów pod Ramillies. W latach 1706-1708 prowadził wojnę oblężniczą, w wyniku której opanował obszar całej dzisiejszej Belgii. W 1708 wspólnie z Eugeniuszem Sabaudzkim wygrał w 1708 pod Oudenaarde i w 1709 pod Malplaquet. W 1711 przełamał linię francuskich fortyfikacji, zwanych Nec Plus Ultra . W tym samym roku na skutek intryg dworskich pozbawiono go naczelnego dowództwa, a także wpływów politycznych.
Choć uważany jest za wybitnego przedstawiciela wojny manewrowej, zawsze dążył do zniszczenia głównych sił nieprzyjaciela. W czasie bitwy stosował taktykę linearną, potrafił jednak wykorzystać bierność przeciwnika lub przeszkody naturalne leżące przed frontem jego sił, by dokonać przegrupowania dla uzyskania przewagi liczebnej w decydującym punkcie.
Jego żona Sarah Jennings cieszyła się przyjaźnią królowej Anny, która polegała na niej przy podejmowaniu większości ważnych decyzji. To właśnie wpływy żony dały księciu Marlborough swobodę działania zarówno w sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej .
Jego bliskim współpracownikiem był Sidney Godolphin.
„O nikim nie mam tak złego zdania, jak o księciu Argyll.”
o Johnie Campbellu, 2. księciu Argyll
Źródło: Nigel Cawthorne, Dowódcy i generałowie. Prawdziwe historie, Grupa Wydawnicza Foksal, Warszawa, 2014, s. 92
Marlborough's message to Sarah Churchill scribbled on the back of a tavern reckoning while on horseback during the Battle of Blenheim (13 August 1704), quoted in Correlli Barnett, Marlborough (Wordsworth, 1999), p. 121.
