Józef Maria Bocheński: Na czasie cytaty

„Według znanych praw psychologii, nikt nie może działać sprawnie i gorąco w zakresie, w którym nie ma jasnych pojęć i mocnych wyobrażeń. Jakże moglibyśmy żyć w pełni naszą religią, skoro ona składa się u nas z niezrozumiałych i nigdy nie przemyślanych formułek? Jakże może być religijnym życie człowieka, którego ogólne wykształcenie stoi na poziomie uniwersyteckim, a prawdy wiary tkwią ciągle na nizinach nauczania szkół normalnych? Kto nie czyni prawd wiary przedmiotem swoich rozważań, naraża się na to, że jego religia będzie oparta wyłącznie na uczuciu i kiedy przyjdzie nacisk myśli wrogiej wierze, złamie się nie mogąc stawić oporu.”

„Należy zauważyć jeszcze, że potępienie religii jest jedną z najgłębiej zarysowanych cech marksizmu-leninizmu.”

„Pokój marksistów-leninistów odnosi się tylko do przyszłej bezklasowej epoki komunizmu. Aż do tego momentu partia znajduje się w stanie permanentnej wojny z każdym krajem niekomunistycznym i z każdym niekomunistą.”

„Znajdujemy w Trylogii trzy spośród czterech klasycznych rodzajów modlitwy, a mianowicie modlitwę dziękczynną, przebłagalną i błagalną. A że modlitwa pochwalna znajduje zapewne swoje miejsce w nabożeństwach publicznych (na przykład w takich hymnach jak Te Deum (216), mamy u naszych rycerzy autentyczną „pełnię modlitwy” aby użyć wyrażenia ukutego przez o. Jacka Woronieckiego.”

„(…) na to, czym człowiek jest, składają się trzy rzeczy. Pierwsza, to cechy wrodzone; druga, to cechy powstałe po wpływem otoczenia „inżynierów”, o których ci mówiłem; trzecia, najważniejsza, to cechy wypracowane własnym wysiłkiem. (…) Prawdą jest, że nie da się zmienić człowieka całkowicie, niełatwo jest go przerobić, i dlatego trzeba bardzo uważać, kiedy się kogoś sądzi (…) Nie jest jednak prawdą, a nawet wierutnym kłamstwem, że nie da się (…) niczego zmienić. W rzeczywistości, człowiek, których chce pracować i pracuje nad sobą, może dokonać niespodziewanych rzeczy. (…) Jeśli się tylko chce, można zwalczyć w sobie, nawet w najtrudniejszych warunkach, najpaskudniejsze wady, choćby siedziały w człowieku od dziecka. (…) nie masz racji, poddając się. Zawsze można siebie zmienić. Wystarczy poznać o co chodzi, i popracować nad sobą.”

„Wyrazy scholastyka i scholastyczny bywają często używane przez niefachowców w pejoratywnym znaczeniu. Takie znaczenie nadał im wiek XVIII… Powtarzanie kpin i fałszów głoszonych ongiś (nie tylko w XVIII wieku, ale przede wszystkim w czasie odrodzenia) jest zabobonem świadczącym o ignorancji tego, kto go wyznaje. Zwolennicy tego zabobonu podają na przykład jako typowo scholastyczną subtelność pytanie „ile aniołów mieści się na główce od szpilki?”, podczas gdy wszyscy scholastycy bez wyjątku uważali anioły za istoty ponad-przestrzenne i takie pytanie byłoby dla nich bez sensu.”

„(…) zajmijmy się idealnym obrazem komunizmu jako całości. O ile jest on oczywiście ideałem człowieka, jego przyszłej natury, to trzeba powiedzieć, że mamy tu do czynienia z prastarym snem chiliastów, utopistów i innych. Jest to marzenie, cudowny sen o człowieku wolnym od wszelkiej nędzy, od wszelkiego zła, tak potężnym i jednocześnie dobrym, że mógłby osiągnąć raz na zawsze pełnię szczęścia na ziemi. Niestety jest to tylko sen. Tak jak to już widzieli starożytni, tak i my, w świetle psychologii głębi, dzięki analizom filozofii egzystencjalnej i innym spostrzeżeniom zyskaliśmy tę smutną pewność, że nie może istnieć dla człowieka raj na ziemi. Jest on tak ukształtowany, że nie ma ani siły, by wznieść się ponad własne ograniczenia, ani możliwości, by przemienić się w świętego. Może jest to sytuacja tragiczna. Ale wiemy, że jest to nasza faktyczna sytuacja.”

„Bądź ostrożny – w swoich sądach.”

„Filozofia naukowa nie może na przykład wyjaśniać zagadnień egzystencjalnych. Filozofie powiedzmy Hegla czy Engelsa to nie są filozofie naukowe, ale światopoglądy.”

„Gdy Izraelczycy robili wojnę sześciodniową, to występowałem za nimi. Wysuwałem różne argumenty, dlaczego powinniśmy być za Żydami. Jeden z moich argumentów brzmiał, że oni są nasi ludzie. Pójdźcie zobaczyć ich stosunek do przyrody, do pracy, do życia – jest taki jak nasz. Cywilizowani Europejczycy.”

„Marksizm-leninizm, jest prawdopodobnie najbogatszym zbiorem zabobonów, jaki kiedykolwiek utworzono. Jego wyznawcy są typową sektą z typowym guru. Ich poglądy, a mianowicie marksizm, zawierają między innymi tak zwany naukowy światopogląd, materializm dialektyczny, scjentyzm, historiozofię, ekonomizm, zabobonną teorię klas, wiarę w postęp, aby tylko te gusła wymienić.”

„Nas chrześcijan Żydzi uważają za gorszą kategorię ludzi. Papieżowi, moim zdaniem, Żydzi zrobili rzecz szpetną. Gdy był w synagodze, czytali mu listę Żydów pomordowanych przez Polaków. Dlatego napisałem, że należałoby opublikować listę Polaków pomordowanych przez Żydów-komunistów. Ale takiej list nie sporządzono, choć wielu było pomordowanych przez nich.”

„Współczesna religia polska nie jest oczywiście identyczną z religią rycerzy Trylogii, ale jeśli się nie mylę, jest z nią ściśle związana.”

„Otóż moim zdaniem ten antysemityzm ma dwie różne przyczyny, albo jeśli ktoś woli, istnieją dwa rodzaje antysemityzmu i antysemitów. Jeden ma charakter ludowy, odruchowy i w gruncie rzeczy gospodarczy. Mechanizm powstania tego antysemityzmu znakomicie opisał w rzeczy o sprawie żydowskiej Karol Marks. Ten antysemityzm jest skutkiem utożsamiania Żydów z wyzyskiwaczem. W Polsce rzecz przedstawia się tak, że głównym wyzyskiwaczem chłopa był szlachcic polski, ale ten był zwykle chroniony przez feudalną ideologię (bunt Szeli jest wyjątkiem w tej dziedzinie). Nienawiść skupiała się więc na wyzyskiwaczu numer dwa, na karczmarzu Żydzie i to tym łatwiej, że był on człowiekiem pod wieloma względami obcym. To był jeden rodzaj antysemityzmu.
Ale w Polsce, jak i gdzie indziej, mieliśmy także inny rodzaj, intelektualny. Podczas gdy pierwszy typ był rozpowszechniony w ludzie, drugi był wytworem inteligencji i miał w niej najwięcej zwolenników. Tym antysemitom nie chodziło o sprawy gospodarcze, ale o kulturalne. Stwierdzali, że Żydzi byli przedstawicielami obcej wiary i kultury, i że jako tacy działali rozkładowo na naszą kulturę narodową, podkopywali wiarę, moralność, wierność ideałom narodowym i tak dalej. A że mieli ogromny wpływ na prasę i piśmiennictwo, stanowili poważne zagrożenie samego istnienia narodu polskiego. Dodajmy że w przytłaczającej większości nie utożsamiali się z Polską, w tych trudnych walkach pozostawali „neutralni.””

„Jedną z najokropniejszych rzeczy jaką nasi rycerze mogą sobie wyobrazić, jest zajęcie kościołów przez wyznawców Mahometa. Wołodyjowski mówi: „Bracia kochani, bójcie się ran boskich: pomyślcie, że poddając się, trzeba będzie kościoły w ręce pogan oddać, którzy je na meczety pozamieniają aby w nich sprośności odprawiać” (210), a ksiądz Kamiński modli się słowami: „Kościoły, o Panie zamieniają na meczety i Koran śpiewać będą tam, gdzieśmy dotychczas Ewangelię śpiewali””

„Nie ma większego nieszczęścia niż naprawiacze świata.”

„Upadek scholastyki pod ciosami kpiących pisarzy odrodzenia jest równoznaczny z początkiem zaiste ciemnego, średniego okresu między dwiema żywymi epokami myśli: scholastyczną i współczesną. Większość dorobku zdobytego w starożytności i średniowieczu została wówczas zapomniana i trzeba było doczekać się końca XIX wieku, aby filozofia mogła znowu nawiązać do scholastycznej tradycji.”

„Żadna tolerancja nie uprawnia nikogo do obrażania innych, a tolerancja, która toleruje swoich własnych wrogów, nie może się ostać.”

„To jest także powód, dlaczego zająłem się religią w Trylogii. Chodziło o zrozumienie współczesnej religijność polskiej. Należę mianowicie do tych bodaj niewielu, którzy nie są skłonni uważać pobożności naszego ludu za zbiór paru tabu i zabobonów, jak się wyraził niedawno pewien pisarz, niech Pan Bóg mu daruje, bo nie wiedział co pisał. Myślę, przeciwnie, że ta pobożność jest autentyczną, nieraz głęboką religią, pewnym oryginalnym odcieniem chrześcijaństwa, i że odrzucanie jej jako zabobonu tylko dlatego, że nie jest identyczna z religijnością Francuzów, jest niedopuszczalnym zubożaniem nie tylko naszej własnej kultury, lecz i chrześcijaństwa jako całości.”