Jakow Michajłowicz Jurowski właściwie Jankiel Chaimowicz Jurowski, – działacz bolszewicki, przewodniczący komisji śledczej przy Trybunale Rewolucyjnym Czeka.
Pochodził z ubogiej, wielodzietnej rodziny rosyjskich Żydów, dziadek Izaak był rabinem w Połtawie, ojciec Chaim został zesłany na Syberię za złodziejstwo. W młodości uczęszczał do szkoły przy synagodze w Tomsku nie kończąc roku nauki, potem w Tobolsku zajmował się wieloma zawodami . Dwaj jego bracia w 1904 r. wyemigrowali do USA, Jakow po ślubie przeniósł się do Jekaterynburga.
Od 1905 działał w konspiracyjnej partii bolszewickiej, gdzie zaprzyjaźnił się z pochodzącym z tych samych kręgów Jakowem Swierdłowem. Wyjechał do Berlina, gdzie przeszedł na luteranizm i zmienił nazwisko. W 1907 r. wyjechał również do Ameryki, w 1910 r. wrócił do Tomska. W 1912 aresztowany został przez władze carskie, jednak z braku dostatecznych dowodów niebawem wypuszczony, deportowany do Jekaterynburga, gdzie otworzył zakład fotograficzny. W 1915 powołany do wojska, jednak zwolniony ze służby frontowej, pracował jako felczer w szpitalu jekaterynburskim na oddziale chirurgicznym.
W lutym 1917 wybrany do Rady Uralu, od października 1917 zastępca komisarza sprawiedliwości w Rządzie Uralu, od 1918 w Czeka jako przewodniczący komisji śledczej przy Trybunale Rewolucyjnym. Był głównym organizatorem zabójstwa Mikołaja II Romanowa i jego rodziny w domu Ipatiewa w Jekaterynburgu w nocy 16/17 lipca 1918 roku. Osobiście zastrzelił cara i carewicza Aleksego .
Po rosyjskiej wojnie domowej Jurowski prowadził dochodzenie w sprawie Fanny Kapłan, potem od 1921 r. pracował jako szef sowieckiego skarbca państwowego , gdzie zdobył dobrą opinię dzięki zwalczaniu korupcji i kradzieży, następnie od 1928 r. jako dyrektor muzeum techniki.
Zmarł na chorobę wrzodową w kremlowskim szpitalu w Moskwie.
Dwaj synowie Jurowskiego byli oficerami marynarki wojennej – Aleksander , admirał został w 1952 r. aresztowany i do śmierci Stalina był więziony w Butyrkach, potem przeniesiony do rezerwy i Ewgenij , kapitan II rangi , który posiadał prywatny protokół okoliczności mordu na rodzinie carskiej sporządzony przez swojego ojca.
Wikipedia
inna wersja słów, które Jurowski miał powiedzieć do cara przed jego śmiercią brzmiała: „Rewolucja zginie, ale pan wraz z nią!”
Źródło: Isabelle Bricard, Leksykon śmierci wielkich ludzi, tłum. Anita i Krzysztof Staroniowie, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, ISBN 83 05129713, s. 326.