Grzegorz z Nazjanzu , w tradycji chrześcijańskiej także Grzegorz Teolog – grecki filozof, teolog, retor i poeta; jeden z tzw. ojców kapadockich. Biskup Konstantynopola. Święty Kościoła katolickiego, Kościoła prawosławnego oraz Kościołów przedchalcedońskich, luterańskich i anglikańskich. Podczas obrad soboru konstantynopolitańskiego, którym przewodniczył, wprowadził do wyznania wiary tezę własnego autorstwa, zgodnie z którą monoteistyczny Bóg istnieje w trzech hipostazach. Na soborze chalcedońskim nadano mu przydomek Teolog, który przysługuje, poza Grzegorzem, jedynie autorowi Ewangelii Jana. W katolicyzmie i prawosławiu tytułowany jest wielkim doktorem Kościoła.
Grzegorz odegrał decydującą rolę w procesie hellenizacji chrześcijaństwa. Był pisarzem o niezwykłej erudycji filologicznej. Posługiwał się literacką i naukową spuścizną grecką, od Homera po autorów jemu współczesnych, dostosowując klasyczne słownictwo do potrzeb piśmiennictwa chrześcijańskiego. Gdy nie mógł odnaleźć właściwych terminów, tworzył własne. Jak obliczono, stworzył około 500 neologizmów, z których większość na trwałe weszła do europejskiej nauki i literatury. Zintegrował język literacki semickiej Biblii z greckim językiem naukowym, opartym na logice i dialektyce. Przed nim tylko Orygenes zdołał podobnie skutecznie połączyć grecką filozofię z chrześcijańską teologią. Po odrzuceniu orygenizmu w końcu IV wieku i oficjalnym potępieniu z 553 roku, nauka Grzegorza stała się paradygmatem, który zdominował rozwój myśli chrześcijańskiej aż po wiek XXI.
Biskupa Konstantynopola uważano za najważniejszego z teologów w Bizancjum, a później na Rusi. Jeszcze za życia Grzegorza, jego dorobek przejęto na Zachodzie. Stało się tak dzięki tłumaczeniom Rufina z Akwilei oraz pismom Hieronima ze Strydonu, który uważał się za ucznia biskupa Konstantynopola. Łacińskie przekłady i omówienia dzieł Grzegorza wpłynęły bezpośrednio, między innymi, na twórczość Ambrożego z Mediolanu, Augustyna z Hippony czy Grzegorza Wielkiego, a poprzez nich na naukę zachodnioeuropejską.
Filozofia Grzegorza była eklektyczna. Zawierała arystotelesowską logikę i dialektykę, transcendencję opisywała za pomocą platońskich idei, wszechświat w kategoriach stoickiego determinizmu, zaś etykę opierała na zasadzie radykalnego uwolnienia od materii cyników. Ze szkół hellenistycznych Grzegorz najbardziej cenił filozofię cynicką, przede wszystkim za jej dążenie do wolności i nacisk położony na praktykę, a nie teorię. Filozofia nie była bowiem dla Grzegorza tylko naukową spekulacją, ale sposobem życia.
Teologia Grzegorza stała się standardem tego, co później nazwano ortodoksją chrześcijańską. Grzegorz był autorem trynitarnej terminologii teologicznej, która została przejęta przez uczonych chrześcijańskich różnych wyznań. Skorzystał ze wszystkich zasobów gramatycznych i syntaktycznych klasycznego języka greckiego, by wypracować model pojęciowy opisujący w sposób naukowy chrześcijańskiego Boga. Był też twórcą metodologii teologii, określając źródła tej nauki, przedmiot, specyfikę oraz metody rozumowania.
Zachowało się ponad 18 tysięcy wersów poezji Grzegorza, spośród ponad 30 tysięcy, które stworzył. Napisał 206 poematów historycznych lub biograficznych, 40 poematów dydaktycznych, 38 poematów religijnych oraz wiele epigramatów, aforyzmów, epitafiów i elegii. Używał heksametru daktylicznego, dystychu elegijnego i trymetru jambicznego. Jest uważany za najwybitniejszego liryka greckiego późnej starożytności. Najdłuższe jego dzieło, Opowieść o moim życiu , uchodzi za najdoskonalszą w całej literaturze greckiej autobiografię poetycką.
Proza Grzegorza była wysoce retoryczna, opierała się na klasycznych toposach. Mimo że w Konstantynopolu często drwiono z kapadockiego akcentu Grzegorza, to zbiór jego 44 mów stał się w greckich szkołach podręcznikiem wykształcenia retorycznego w ramach sztuk wyzwolonych, zastępując w dużej mierze prace Demostenesa. Grzegorz pisał prozą opartą na technicznych zasadach drugiej sofistyki. Struktura jego mów zbudowana została na kontrapunkcie semantycznym. Tworzył zdania z symetrycznie ułożonych fraz, wypełniając je bogatym słownictwem, grą słów, onomatopejami, gwałtownymi zmianami rytmu, dramatycznymi metaforami oraz klasycznymi i biblijnymi aluzjami.
W swoich pismach politycznych, Grzegorz sformułował postulat przekształcenia Cesarstwa Rzymskiego w imperium chrześcijańskie. To właśnie Cesarstwo uczyniło chrześcijaństwo uniwersalnym, ponieważ, jak to ujął Grzegorz: chrześcijaństwo od początku było rzymskie. Zintegrowało nowe ze starym w ten sposób, że nowe reprezentowało wszystko, co w starym było dobre. Dlatego bycie Rzymianinem stało się dla Grzegorz synonimem bycia chrześcijaninem. Ten pogląd, wyrażony w polemikach Grzegorza z cesarzem Julianem, wywarł olbrzymi wpływ na kolejne pokolenia myślicieli chrześcijańskich, władców, polityków, a także jego czytelników, którzy marginesy rękopisów prac Grzegorza wypełniali przez stulecia licznymi komentarzami.
Wikipedia
✵
329 – 25. Styczeń 389
